ENTREVISTAS AOS AMIGOS

ENTREVISTAS AOS AMIGOS

Entrevistamos a un artista plástico, ex profesor e amigo, o santiagués José Luis Martínez Pereira.

-Cantos anos foron no noso instituto? Dinos  o mellor e o peor do vivido nese período. Mellor xubilado?

-Cheguei ao Instituto Eusebio da Guarda cando xa madurara. Tiña 38 anos de idade. O meu concepto pedagóxico, nesas datas, reforzárase e resultábame menos difícil achegarme ao alumno. Sen dúbida a miña lembranza é entrañable, a miña xuventude tamén axudaba a iso. Na miña primeira etapa, desde o ano 78 ata o 90 e pico, o alumno respectaba e consideraba en grao alto ao profesor, por ser unha persoa que impartía coñecemento. Desgraciadamente, esa consideración dexenerou bastante. Entre os profesores fixen amigos aos que, certamente, tamén debo coñecementos; a miña curiosidade, cada vez maior, levoume a ter charlas con eles instrutivas e gratificantes, sobre todo no campo da filosofía e a bioloxía. No “Seminario de Debuxo”, ao que eu pertencín, fun compañeiro de cátedra do pintor Felipe Criado, falecido hai pouco, a el e mais á súa familia uniume sempre unha amizade fraternal.

Cos cambios producidos ultimamente na ensinanza, a xubilación alcanzoume como bálsamo altamente gratificador, polo que, sen dúbida ningunha, mellor xubilado.

-Innegablemente ti es un ser polifacético: les, reflexionas sobre o lido, escribes, pintas, ensinaches… A min algo que me fascina do que sei de ti, son eses cadernos riquísimos, con debuxos e palabras, sobre determinados momentos que vives, ou sobre os libros que les. Podemos atrevernos a pedirche que nos deas algunha desas reflexións? 

-Os meus cadernos non teñen outra pretensión que comezar a mañá facendo un pequeño e grato esforzo mental acompañado do pracer libertario que supón o ler, o escribir e o debuxar. Facelo para un mesmo, coma a expansión dun sentimento interior que vertes moitas veces de forma inconsciente.

Pero xa que me pides unha reflexión, ao ler o que estou escribindo observo que os meus relatos relembran o son do leñador, cando ao machado e sen piedade ningunha secciona as ramas das árbores. 

-A última vez que te vin cun libro na sala de profesores, pregunteiche que lías e se non lembro mal estabas con Ibsen. Tamén relembro perfectamente que amabas a Unamuno. E agora que estás lendo? 

-Recordo de forma moi velada alquela conversa.  Creo que falabamos de que ninguén debe erixirse en propietario de ninguén. A muller como obxecto-propiedade do home, polo menos aquí, desapareceu. Ese é o tema central da obra de Isen que lía, Casa de monecas. 

-De ti tamén gardo frases para a posteridade. Unha era sobre o galego. Verbo de por que che custaba tanto falar galego dixérasme hai tempo: pertenzo a unha xeración que foi castrada. Recórdalo? Impresionoume ese verbo usado nese contexto. Que nos dis? 

-Quizais esa palabra (castrada) vista escrita, me parece agora nacida máis dun arrebato que dunha reflexión moderada, pero si que, canto menos, aquela foi unha xeración “tabuizada”. Todo era tabú e case todo pecado. Para ilustrar o que digo recordo que aos meus 17 anos de idade me prohibiron a entrada no cine para ver Romeo e Xulieta. Onde se atopaba o pecaminoso na historia dos amantes de Verona? Para seguir coa moral hipócrita da época, no ano 63, nunha cafetería de Madrid chamáronme moi seriamente a atención por aproximar os meus beizos á meixela da miña noiva (hoxe a miña muller). Non lle faría graza isto á xuventude actual?

O que ocorreu co idioma foi outra manifestación intolerante dos réximes totalitarios. Iso pasou como pasaron outras cousas de raíz ignominiosa que desexo que a nosa mocidade ignore e non viva en carne propia o resto da súa vida, aínda que coñeza a historia.

No ano 1959 fixen unha gravación coa miña voz sobre o canto á morte do toureiro Ignacio Sánchez Mejías titulado “A las cinco de la tarde”, de F. G. Lorca para Radio Galicia de Santiago de Compostela. Non se emitiu porque o xefe de programación da emisora dixo que se albiscaba nel certo acento galego. Isto non é un feito illado, era algo moi normal na época. 

-Vaiamos á túa pintura. Hai etapas na túa obra: aquela con predominio dos malvas, talvez outra de maior pureza xeométrica, con predominio do que eu –profana- chamaría aproximación ás estruturas máis elementais… Pero o último que nos amosaches fala de vermellos poderosos, de soles protagonistas. Que etapa estás vivindo? 

-En canto a iso, en canto á miña pintura, non sei realmente que dicir. Cámbiase sen sermos conscientes do cambio.

A xeometría sempre me atraeu, penso que é a base da natureza. A cor vermella ten para min un grande poder de atracción. O vermello e mais o negro. Lorca dicía que o negro ten “duende”, creo que é por iso polo que me gusta pintar a noite, porque existen moitas cores que, sen ser negro, se aproximan. En fin, creo que se progresa en forma de diferenciacións pero estas deben fluír sen buscalas, brotan case sempre do feito anterioremente; as formas que nacen das formas poden ser múltiples e distintas. 

-Fálanos da Alegoría das Artes, o mural que pintaches para o instituto. En que te inspiraches? Que é o que quixeches transmitir?

-Neste mural, Alegoría das Belas Artes, están de certa maneira plasmadas as miñas preferencias, a música, a literatura, etc. É un tema que pode ser acertado para un centro pedagóxico. 

-A túa alegoría é agora alegoría da incuria (está atravesado por un par de fendas). Hai anos que Rodrigues Lapa deixou dito que tanto España como Portugal pecaban de desidia para coa cultura. Un profesor da USC recordaba que el soubera dun certo pergameo valiosísimo do XVI usado polos fogueteiros como material combustible… Agora a túa obra periga, como perigan partes deste edificio histórico, malia as numerosas promesas de reforma integral por parte duns e doutros gobernos autonómicos. A quen haberá que pedirlle que vele polo noso, cando nós nos auto ignoramos así? 

-É ben triste que asistamos agora á derruba de algo que se fixo por amor (sen diñeiro por medio). Isto supón, en certa forma, unha traxedia para a alma. Sei que é difícil de entender nun mundo onde prima a materia. Un mundo onde se compran Picassos como moeda de cambio, non por amor para coa obra do xenial malagueño, senón porque esperan os compradores ser recompensados con moito máis diñeiro do que investiron. Hai moitos anos, o director dunha prestixiosa galería de Madrid, díxome: “prefiro pagar 40 millóns de pesetas por un Tapies que 50.000 pola excelente obra dun pintor descoñecido”. Iso non quere dicir que non se encontren honrosas excepcións, hai quen adquire unha obra para a súa contemplación e deleite. Supoño, en calquera caso, que as dúas opcións son lícitas.

Preguntábasme antes que leo. Agora estou lendo El error de Descartes, de A. Damasio, un dos mellores investigadores de neurofisioloxía. O erro consiste en separar o corpo da mente coa súa tese de que pensar é igual a ser, cando se trata xustamente do contrario: no principio foi o ser, posteriormente o pensar. Para Descarte, “penso logo existo”; para Damasio, “existo logo penso”. 

-José Luis, sempre é un privilexio formar parte da tertulia na que ti participas. Moitas grazas.