venres, 14 de marzo de 2014

O NÚMERO MIL NO REFRANEIRO

Xa son tres mil visitas. En seis meses escasos. Non podemos senón agradecervos novamente o voso interese. Algo di isto, algo di a favor do futuro dos libros. Non arderán. Un agradecemento especial aos novos colaboradores, sensibles, pendentes, entusiastas. Se o traballo é a metade da vida, os amigos e seres queridos cos que compartir ilusións é a outra metade.

Hoxe falareivos do número mil nos refráns. Amamos a paremioloxía. Divertida, infinita, espello do pobo que a xera ao longo dos milenios. En Galicia hai moi boas coleccións de refráns. Por exemplo, a de V. Llópiz Méndez, inédita, depositada no Museo de Pontevedra. Ou a de Francisco Vázquez Saco, publicada en Cadernos de Fraseoloxía Galega 5. Unha servidora hónrase chamando amigo a Xesús Ferro Ruibal,  sabio pioneiro e traballador incansable na exploración e publicación da paremioloxía galega.

O maior número de refráns con mil xogan coa doada rima con abril:

Abril augas mil, se non ó comezo, ó meio ou ó fin
Abril, raiolas mil
Abril uno bueno entre mil.
Auga de abril, graos mil (tamén en cast. e cat.)
Augas mil e non falten as do mes de abril
Auga de abril, graos mil
De san Martiño a abril mercar os queixos mil
Dos cepos mil garda cento para abril
É próprio do mês d’abril, as águas serem às mil
En abril, augas mil (tamén en cas. e port.)
En abril, aguas mil y en mayo, cada día un baño
En abril, augas mil, que todas collan nun candil (tamén en cas.)
En abril, augas mil, veñan todas e non falten as de abril
En abril, augas mil, coladiñas por un mandil
Em abril, águas mil coadas por um mandil e em maio 3 ou 4
En abril, aguas mil, coladas por un mandil; en mayo, tres o cuatro, y ésas con buen barro
En marzo cada gota quita un cuarto, y en abril cada gota da mil
En abril cada pinga val por mil (tamén en cast. e cat.)
En abril, cada pulpo dá mil
En abril, chaparraditas mil (refrán manchego)
En abril, coiros mil
En abril, cortas un cardo y te crecen mil (hai variante co mes de marzo: En marzo si cortas un cardo nacerte han mil)
En abril, espigas mil
En abril, espigas mil; polo san Lucas, suca, boi, suca; polo san Simón, varón, que pasa sazón; polo san Xuan sécalle a primeira raíz ó pan; polo san Pedro sécalle a do medio; polo Santiago sécalle a do cabo; pola santa Mariña bótalle a fouciña
En abril, flores mil, peixes mil e augas mil
En abril, niños mil
En abril, peixiños mil
Em abril queijos mil, e em maio, tres ou catro
En el mes de abril harás quesos mil, y en el de mayo tres o cuatro.
En marzo e abril en cadra pedra mil [mil peixes]
En marzo si cortas un cardo nacerte han cuatro; y en abril, si cortas cuatro, nacerte han mil
Fallen augas mil e non fallen as de abril
La vieja de los años mil, guardaba pan para mayo y leña para abril
Lama de Abril vale por mil (refrán portugués)
Lúas, dúas mil e non veña a de abril
Mes de abril, auga pouca e nubes mil
No pasa un mes de abril, sin que granizos caigan mil.
Se en abril espiga mil, en maio todo espigado
Veñan mil e non falten as de abril

Está claro que abril é un mes prolífico, de fertilidade e vida. Interesante é a figura da vella no refraneiro. Talvez vestixio dunha arcaica relixiosidade preindoeuropea matriarcal, representa a voz da experiencia e, xa que logo, da sabedoría tradicional e popular.

Antes de mil anos todos seremos calvos (tamén en castelán, xa en Correas)
Antes de mil anos, todos seremos brancos (Port.)
Ao cabo de anos mil corren as augas por onde deben ir
Despois de anos mil volven as augas a seu carril
Después de los años mil, vuelven las aguas por do solían ir
Mil años en cadenas y no debajo de tierra

Neste grupo precedente o número mil simboliza moito moito tempo, sen que falte unha marca clara de buscada imprecisión.

De hacienda un doblón y mil de presunción
A ciento de renta, mil de vanidad
Mil hijos de buenos vi ser ruines por sí
Un deleite, mil dolores
Un lobo a otro no se muerden; un hombre a otro, mil veces
San Valentín, amores mil
Despues de comer, dormir, y de cenar, pasos mil. (refrán chileno; tamén en portugués: Depois de jantar dormir, depois de cear passos mil).

No refraneiro portugués documentamos algúns refráns bonitos con mil que non localizamos en galego (aínda que si o concepto). Por exemplo:
Ao rico mil amigos se deparam, ao pobre seus amigos o desamparam
Estrada de mil léguas começa-se por uma passada.

Nalgún caso, vemos que mil conmuta por cen: A mil chegarás, de dois mil não passarás (variante: De mil passarás, aos dois mil não chegarás, ambos os dous baixo o epígrafe: “Determinismo-Tempo”). Aquí non dubidamos que os mil anos de duración están inspirados no mito de Matusalén.


Nós, pola nosa banda, cando cheguemos a cinco mil visitas, se prouguer ao ceo, trataremos de viaxar ao pasado, ao ano mil en Europa, á península ibérica máis en concreto.

Ningún comentario:

Publicar un comentario