Dise que
Asia é o berce da civilización. Se pensamos que o nacemento da escrita se
localiza en Sumeria, temos que dar por bastante certeiro o aserto. Tamén se
focaliza en Asia o nacemento da agricultura. Este ano –creo recordar- saltou á
prensa o depósito alimentario-arqueolóxico, de sementes, máis antigo que se
coñece e está en Anatolia, a vella Asia Menor, moi na fronteira con Europa
(enténdese ben o connubio de Zeus, europeo xa, por grego, coa filla do rei de
Asia).
Asia é, ademais, berce de relixións (a orde é alfabética):
budismo, cristianismo, islamismo, sintoísmo, xudaísmo, etc. Podiamos seguir:
berce do cabalo, berce do cultivo das hortensias e camelias… Mais ídesme
permitir que tome outro camiño. O da ruta da seda, antiquísimo, pero que segue aberto no ano mil. É unha rede de comunicación
e de intercambios poderosa entre o norte e o sur, o leste e o oeste; entre aquel
continente e Europa. A seda fainos situar nun punto neurálxico de Asia, alí
onde primeiro aprenderon a cultivar o verme delicado, China.
No ano mil
xa os chineses tiñan inventado unha chea de cousas útiles: a pólvora (coñecida
desde o 800 d. C. aprox.), hai textos xa impresos (o chamado Sutra do Diamante imprímese no 868 en Dunhuang; figura nalgunhas
fontes como o texto impreso máis antigo: a técnica de impresión con tipos
móbiles será mellorada por Gutenberg, indubidablemente, pero fixádevos que en
Galicia temos libros en molde
documentados como moi cedo en mil catrocentos noventa e pico); sempre en China,
empezan a fabricar porcelana, xa coñecen o papel, inventan o compás… Que mans
traballadoras, que mentes prodixiosas!
China aínda
non logrou a unidade político-territorial digamos definitiva, o poder detéñeno
castes vindas do norte, coma a Liao, de Mongolia. De alí virán anos despois os
mongois ao mando de Kublai Kan e o seu neto, Gengis Kan, quen acabará fundando a
dinastía Yuan. China exporta modelos. A forma escrita que usan os xaponeses
neste período ten como referente o que fan os chineses (Opo nö Yasumarö , no
século VIII, foi o encargado de poñer
por escrito material de transmisión oral
do Xapón arcaico, e fíxoo con
ideogramas chinos clásicos) . É un claro modelo civilizador no tempo que nos
ocupa.
Outro núcleo
poderoso, tamén vinculado ao camiño da seda, é Irán (o que hoxe chamamos así), e en
concreto a cidade de Bukhara. Aí nace en 1048 o poeta Omar Khayyam , cuxa
lectura vos recomendo ferventemente; aí nacera cen anos atrás o matemático Al-Khorezmi
(epónimo da voz común algoritmo), e
aí vive agora Avicena, en quen se inspira Noah Gordon para escribir The Physician (libro base da película do
mesmo título, O médico). Avicena
escribe un Canon de medicina que se
manexa en Europa ata o XVIII e as súas ideas metafísicas inflúen en pensadores
cristiáns como Tomás de Aquino. Todo un xenio…, claro que estamos na Idade de
Ouro do Islam. Bukhara é un dos focos básicos que xustifican ou explican a
creación dunha das obras clave da literatura universal, As mil e unha noites.
A literatura
é fundamental como criterio de selección neste período histórico e neste
espazo. En Asia fráguanse as epopeas máis antigas que se conservan (o Mahabharata
e mais o Ramayana da India arcaica,
entre outras)
No século XI,
precisamente, uns monxes budistas poñen por
escrito a epopea do rei Gesar de Ling.
A epopea de Gesar, o mítico rei de
Ling, aínda hoxe en día se mantén viva e calcúlase que continúan cantándoa
cerca de cento cincuenta rapsodas de nacionalidades tibetana, chinesa e mongol. Isto diferencia a epopea do rei Gesar
do resto da literatura épica antiga e medieval, tamén oral pero relegada ás súas respectivas versións escritas e
estandarizadas hai séculos ou milenios, como a Ilíada e a Odisea homéricas, a
epopea sumeria de Gilgamesh, as narracións bíblicas do Antigo Testamento ou a
épica india arcaica referida máis arriba, ademais da literatura épica europea
medieval (A canción de Roldán, o Cantar de Mio Cid, o Cantar dos Nibelungos, a
materia de Bretaña, etc.) ou o Kojiki xaponés (son palabras, traducidas por nós ao galego, do prof.
Miquel Aguilar Montero, da Universidade de Lleida, , accesible en: https://pendientedemigracion.ucm.es/info/especulo/numero39/epiorient.html). A lectura do artigo citado, de
literatura épica comparada, de M.
Aguilar é moi recomendable pasa saber máis desta materia asiática.
Agora
quixera encarar xa a recta final desta síntese de Asia no ano mil, deténdome
brevemente na literatura feita por mulleres en Xapón.
Entramos de
cheo na sociedade Heian. Éme imposible transmitirvos en poucas palabras o
complexo tecido de relacións entre homes e mulleres nese mundo arredor do
ano mil: pero debedes saber que a muller xoga un papel decisivo na xénese da
lírica, así como na xénese dunha lingua xaponesa autóctona (en contraposición á
adopción masculina dunha lingua que mira máis a China; un factor clave neste
sentido é a aparición do kana, un
silabario creado a partir de caracteres chineses que permitía transcribir de
forma simple os sons da lingua xaponesa e permite ademais ás mulleres nobres da
sociedade Heian, sen acceso aos estudos chineses, dispoñer dunha ferramenta
útil para plasmar sentimentos e experiencias por escrito). Se hai un libro
paradigmático para animarvos a botar unha ollada a esta sociedade clasista pero
que domina a arte da beleza e posúe un código literario eficaz, capaz de
pervivir centos de anos ata a adopción de modelos occidentais xa cerca do
século XX, ese libro, na miña modesta opinión é Cuentos de Ise (compostos na segunda metade do X d. C, da man de
varios autores anónimos). Inda máis, procurade ter nas mans a edición de Jordi
Mas López (Madrid: Trotta). O seu prólogo é unha auténtica lección maxistral.
Citaremos, por fin, un par de nomes de poetas niponas que viven polos tempos
que nos ocupan, Ono no Komachi e Izumi Shikibu (esta última viviu entre os
séculos X e XI), dúas das grandes, sen dúbida.
Se queredes
que vos traduza un conto de Ise (Mas traduce ao dereito do xaponés ao castelán)
ao galego, velaquí o tendes:
As herbas do esquecemento.
Unha vez, cando un home pasaba polo
corredor que hai entre os pavillóns Kôroden e Seiryôden, desde dentro da
habitación dunha dama de alto rango una man lanzou unhas herbas das que se
coñecen como “herba do esquecemento” aos seus pés, mentres unha voz preguntaba:
“Estas herbas, son herbas do esquecemento ou herbas do segredo?”. O home
respondeu mentres as recollía:
Quizais
pareza
que
quen sementa estas herbas
é
o esquecemento:
non
é senón a esperanza
de
pisalas de novo.
Ningún comentario:
Publicar un comentario