VISITANDO DEZA (I)
TRASDEZA: A ARQUITECTURA PERDIDA.
Algúns –non creo que moitos, e non o creo porque o verán
produce nas mentes unha especie de varrido- dos que fostes alumnos meus en
segundo de bacharelato recordaredes o concepto de ‘solidariedade semántica’,
unha máis entre as relacións que os estudos de Semántica Estrutural do século
pasado deran a coñecer. Xogando un pouco con ese concepto é como vos digo que
hai substantivos que non casan nada ben con ese adxectivo –perdida- (aí pouca solidariedade
percibimos), por exemplo, o substantivo ‘muller’. En troques, hai outros que
casan de marabilla. Mirade estes títulos: Na
procura do tempo perdido, La arboleda
perdida, Los pasos perdidos, O autobús perdido (de J. Steinbeck,
podedes encontrar un comentario no blog da nosa biblioteca,
ofarodesofia.blogspot.com, na sección “Un libro cada semana”).
Hoxe encetamos unha serie vacacional, visitando lugares nos
que descansamos no verán. Quedades convidados a colaborar en próximas edicións.
Empezamos coas pequenas mostras de arquitectura en pedra que se perden nas
nosas aldeas. Con excepcións, hai casos fermosísimos de encomiable
recuperación. E como eu veraneo na bisbarra de Trasdeza (terra do meu home),
por aquí nos moveremos. Antes de nada quero citar a Antonio López Ferreiro:
este ciclópeo sabio galaico, arquiveiro e novelista, cando fala de Deza é para
mentar aqueles doce carros tirados por bois do país que levaban madeira de
nogueiras dezás, madeira con que se labrou o primeiro retábulo en honra de
Santiago na súa catedral, retábulo anterior ao actual de prata. Esta mención ás
nogueiras dáme pé para estruturar o proxecto dezao en capítulos, que trataremos
só nas vacacións: un primeiro, dedicado á arquitectura en pedra –sen que nos
movamos basicamente de Trasdeza, a banda de aló do río Deza dende a perspectiva
lucense, porque estas parroquias –salvo as que están pegadas ao Ulla- pertencen
á diócese da vella igrexa de Lugo-; un segundo, dedicado ás árbores do país de
Deza, á arquitectura en verde; un terceiro, dedicado á arqueoloxía, etnografía e
folclore dezaos, e un cuarto dedicado aos homes desta vizosa, sempre rica en
castros e en historia, terra que ocupa o corazón de Galicia.
(Pontello, "ponte de Carracedo", sobre o río pequeno ou 'río de Cortegada', sito entre as parr. de Oleiros e Cortegada. Xa non se usa, pero afortunadamente pódese aínda pasar por el)(Canle de pedra para levar a auga, metros e metros de canalización, en desuso total, para facérmoslle a foto houbo que cortar as silvas, levaba a auga desde o río pequeno ata o lugar da Brea)
(A fonte do souto. Abandonada, como está abandonado e asilveirado o precioso camino que desde Segade conducía a ela, na parr. de Cortegada)
(Fonte do pazo de Siador, recuperada, como foron recuperados pazo e capela por un particular, grande benefactor, por certo, do santuario da Saleta)
(Fonte da Saleta, parr. Siador, C. Silleda, sempre estivo ben conservada, desde a fundación de santuario, en 1864)
(Fonte na entrada do pazo de Liñares, parr. Prado, C. Lalín, onde nacera o grande aviador Joaquín Loriga, xa é Deza; foto de Mario S. García -as outras son de Charo Soto e Luís González)
Empezamos. Pequenas obras mestras en pedra, de canteiros
(arquitectos con minúscula?) anónimos, que se perden: fontes, petos,
lavadoiros, pontellos, os fornos das casas, pombeiros… Logo están as cruces: na
contorna atopámolas derruídas en medio dos castros, pero tamén vemos que se
constrúen cruceiros novos e se colocan na entrada, na subida a un castro, como
é o caso do castro de Oleiros (parroquia de Oleiros, concello Silleda); ao lado
da desfeita debemos situar as recuperacións: aquí na parroquia hainas exemplares
(por ex. a casa de Ramos, Camporrapado, parr. Cortegada, con. Silleda); un caso
específico: as capelas. Sabemos de varias recuperadas, a pulso, cos cartos de
particulares, sen subvención (a dos Chaos, e a de santa Lucía en Framiñán,
parr. Cortegada). En troques onte pola mañá
fotografamos unha feita un pardiñeiro, en Carballeda, parr. Santiago de
Taboada, c. Silleda.
Outro caso digno de mención: as alvarizas (construcións en
pedra para protexeren as colmeas dos osos ou de calquera latrocinio): coñecemos
tres, unha en Pereiro (12 m. por 10,
espléndida debeu ser, o valado moi desfeito, paisaxe divina, parr. Laro, c. Silleda),
e dúas en Framiñán, unha recuperada, en activo.
Os pombeiros ou pombais son para
nota: que beleza! Cando visitamos a casa dos Chaos, díxenlle á anfitrioa: -Recorda vostede de ter visto as pombas
entraren e saíren? -Ou si, a miña sogra –haberá disto uns 40
anos-, facía un arroz con pichón excelente! –Pois –comentei ao fío de tan
interesante dato- a miña avoa Rosario dicía que o caldo de pichón era bo para
as acabadas de parir. –E o de galiña! Claro que… había que darllo ao cura, a
galiña e mais os ovos, el tamén paría.
Hai costumes que non importa que se perdan. Está claro. Si importa,
en cambio, que se perda a arte e a piedade, a arte popular, como tamén doe que
se perdan impunemente eses camiños…
Aínda que non sempre sexan de pedra. Levo 30 anos casada con esta terra
–tamén con esta terra, si- de Deza e non me chegan os dedos da man para contar
os camiños que se perden, cheos de toxo, silvas, xestas… Non se podía facer
algo? Non podemos organizarnos en “Amigos dos camiños”? Pregunto. Un país que progresa
non debería ser capaz de facelo sen desfacer as pasadas dos que viviron antes
ca nós, a quen lle debemos o que somos?
(Pombeiro particular, moi desfeito, parr. de Siador, C. Silleda)
(Pombal da casa dos Chaos, medio tapado por un prexegueiro, como din aquí)
Para amar a terra como Deus manda
hai dúas formas: unha, a desesperada, a daquel que a ten que abandonar contra
vontade, rachando polo medio a alma, e fóra sente como lume a saudade, índice
de amor profundo; a outra é mercé á educación. Da Universidade de Galicia saen
ás veces homes que traballan a prol do coñecemento da paisaxe nosa: algún dos
homes do Grupo Nós como Otero Pedrayo, os arqueólogos da paisaxe como Criado
Boado, e xorden tamén por veces proxectos que queren axudar aos nosos fillos a
saber ver cos ollos do intelecto e mais cos da intelixencia emocional, a terra.
Un caso que nos toca de preto é o Proxectoterra, nacido no 2000 da man de xente
vencellada á Escola de Arquitectura: Xosé Manuel Rosales, Pedro de Llano, o
tristemente desaparecido Juan Luis Dalda, e o noso colega e ex profesor do
centro, A. Díaz Otero, a quen lle cedemos a palabra: “Pretendíase achegar o
mundo da arquitectura e da ordenación do territorio ás novas xeracións de
estudantes para conseguir, mediante a educación e a sensibilización, un cambio
de actitude na relación co medio. Para isto creáronse unidades didácticas,
vídeos, unha banda deseñada… e, ao tempo, deseñáronse saídas didácticas para
dar a coñecer o territorio e, tamén, a nova arquitectura que se estaba
implantando no noso país. Inicialmente foi financiado en exclusiva polo COAG
(Colexio Oficial de Arquitectos de Galicia) e, máis adiante, cofinanciouse con
aportacións de diversas Consellarías da Xunta”. As saídas didácticas (lembrádelas?,
moitos de vós viaxastes en terceiro da ESO grazas a esta iniciativa co profesor
Antonio Díaz, entre outros) están interrompidas por falta de fondos, mais o
Proxectoterra segue. Nós tamén seguiremos a próxima semana aínda.
Ningún comentario:
Publicar un comentario