ENTREVISTAS
A HOMES QUE AMAN OS LIBROS
ENTREVISTA
A FELIPE CRIADO BOADO
Mª
Rosario Soto: -Grazas, señor Criado, por atendernos. Somos conscientes do valor do seu tempo. A
primeira pregunta vai ser sobre o seu pai, que en gloria estea. Viña camiñando
cara ao Instituto esta mañá e pousáronse os meus ollos na torreta do edificio
da praza de Pontevedra onde estaba o café Unión e recordeino. Frecuentaba aquel
café onde se xogaba ao xadrez… Do seu pai gardo, como alumna del, varias
lembranzas fermosas: adoitaba poñernos alcumes literarios (eu era “Rizos de
Berenice”), gustáballe chamarnos ao corredor para contemplar os golfiños
brincando na baía, gustáballe abrir as portas corredeiras que comunicaban a súa
aula (a aula de debuxo no pavillón novo) coa aula contigua onde daba clase a
súa esposa, Mercedes, e para nós era algo extraordinario que falasen brevemente
de asuntos cotiás puntuais (porque para moitas daquelas nenas tanto o seu pai
coma a súa nai, eran entón auténticas figuras, titáns da sabedoría). Por favor, señor Criado, podería seleccionar
para nós algunha anécdota da infancia que nos axude a ter un retrato máis rico
aínda do seu pai? Aprendeulle a debuxar, serviulle aquela aprendizaxe no seu
traballo como arqueólogo talvez?
-Penso
que, ó fío da súa pregunta, o primeiro que teño que dicir é que non é por
casualidade que eu gosto de ser nomeado cos dous apelidos: Criado-Boado.
Incluso engadín un guión entre eles porque é normal que, fóra de España,
confundan o primeiro apelido como parte do nome propio. Reivindico o apelido do
meu pai pola influencia que tivo en tódolos fillos. Pero tamén reivindico o
apelido da miña nai non só para diferenciarme do meu pai (era moi normal que a
xente lle mostrase a súa sorpresa porque non sabía que, ademais de ser pintor e
profesor, tamén traballaba na arqueoloxía), senón pola clara influencia que a
miña nai tivo en nós. Hai uns poucos anos publiquei un libro que resume o meu
pensamento arqueolóxico. A dedicatoria expresa moi ben este senso de débeda
común que eu sinto: “Ós meus pais; Mercedes, latinista, e Felipe, pintor, que
me deron a verba e a imaxe”. Ser fillo de ámbolos dous foi unha sorte. Ser
fillo de artista, un privilexio. Canto maior me fago (coa maior reflexividade
que dá a idade), máis valoro a
influencia do meu pai en todo o que fago: meu pai aprendeume a valorar a
paisaxe, a analizar as formas, a empregar o debuxo para expresarme e, aínda máis
importante, para pensar. Non tería feito o tipo de arqueoloxía que eu fago
(unha cousa que chamamos “arqueoloxía da paisaxe”) se non fora polo seu
exemplo.
-Vostede
actualmente traballa na investigación científica. Está no CSIC, no Instituto de
Ciencias do Patrimonio deste organismo radicado en Santiago de Compostela. Pero
quixeramos saber se bota a faltar aqueles tempos en que o traballo era traballo
de campo, como por exemplo, a campaña do Bocelo, haberá uns quince anos…
-Non
son quince anos desde o Bocelo, case que o duplo, vintesete. Non é o traballo
de campo o que boto de menos. Porque investigacións de campo, traballo no
campo, sigo facendo moito. Sempre que podo. É a tranquilidade o que boto de
menos, o traballo polo traballo, polo gosto de investigar e deprender. Hoxe en
día tódolos investigador+s, e sobre todo os e as de mediana idade que temos
responsabilidades na xestión da investigación, temos moitisimo traballo
administrativo e burocrático. Ás veces o máis importante que podemos facer non
é adicarnos á nosa propia investigación, senón a facilitar que outros (mais novos
o con menos medios de acción) poidan investigar. A investigación hoxe é
fundamentalmente traballo en equipo. E iso supón coordinar equipos, obter
financiamento, discutir resultados, xustificar os cartos que gastamos, escribir
informes. De tódolos xeitos non nos pasa nada que non lle pase a calquera
profesional de tipo medio, con obrigas xerenciais, empezando polo profesorado.
¿Acaso non botan os directivos dun centro de menos o puro traballo docente
preocupándose só polas súas clases e alumnado?
-Un
punto sobranceiro na súa traxectoria profesional foi contribuír dende Galicia á creación da Arqueoloxía da Paisaxe.
Explíquelle brevemente, se é tan amable, aos nosos alumnos o significado dese concepto
importantísimo para un país como Galicia.
-A
arqueoloxía da paisaxe é estudar a paisaxe con métodos arqueolóxicos. Como tal,
ela permite acceder a unha visión da paisaxe que outras disciplinas (a xeografía,
a historia, o urbanismo, a arte, as ciencias da terra, a paleoecoloxía) non
poden acadar. A paisaxe é o contorno segundo é producido e pensado polos humanos.
A arqueoloxía permite estudar a xénese dos seus elementos formais ou materiais
(como se forma, por exempro, unha paisaxe agraria de socalcos e bancais), a súa
longa historia (como foi, por exempro, a paisaxe dunha certa zona hai 3000,
4000 ou 15000 anos), e a superposición de elementos das paisaxes vellas en
novas formas de paisaxe (vendo, por exempro, qué formas da paisaxe da idade
media ou da época romana permanecen na paisaxe fondamente transformada da
actualidade).
(Felipe Criado Boado, á dereita, con César González García - astrofísico do Incipit especializado en arqueastronomía-, Bieito Vilas -investigador en astronomía cultural- e Manuel Vicente -director do programa de divulgación científica "Efervescencia" da Radio Galega, na cámara do Dolmen de Dombate durante a gravación deste programa no pasado solsticio de inverno).
-Veñamos
un pouquiño á Coruña. Vostede, señor Criado, foi o Coordinador do Plan Director
de Elviña. Fálenos do tema, se lle parece ben. Como van as cousas , como ve o
futuro dese plan?
-
Efectivamente, ó redor do ano 2000 o noso laboratorio fixo (por solicitude do
concello da Coruña) o Plan Director para o Castro de Elviña. Foi un traballo
que baseamos precisamente na arqueoloxía da paisaxe, procurando poñer en valor
o castro como parte dunha paisaxe antiga, que permitira facer esta visíbel e, ó
mesmo tempo, creando unha paisaxe contemporánea que funcionase como un parque
recreativo-cultural para artellar o desenvolvemente urbanístico desa área da
cidade. Pero isto non se chegou a aplicar nunca. As accións ulteriores do
concello deron as costas a ese plan; nunca o entendín. En cambio, puxeron en
marcha unha serie de actuacións (concurso internacional para deseñar un centro
que nunca se quixo construír, escavacións arqueolóxicas do castro) que non
tiveron especial tino nin xeito. Afortunadamente, parece que agora se están a
retomar os traballos con mellor fortuna. As últimas intervencións arqueolóxicas
no castro son modélicas dende o punto de vista da metodoloxía arqueolóxica
empregada. E sei que hai proxextos para continuar as escavacións e aplicar un
plan de conservación dos restos que permita ó público desfrutar ese patrimonio.
Pero, máis aló diso, a situación de Elviña é ó meu entender unha vergoña. Non
falo só do castro. Falo dunha zona da cidade na que se puido ter construído un
ensanche de século XXI (chá, ben orientada, ben comunicada, ampla) para abeirar
unha cidadanía innovadora e un desenvolvemento de dimensións humanas,
baseándose nunha transformación progresista do modelo moderno de cidade europea
(aínda non superado, por certo). Pero o que agora temos non ten sentidiño
ningún. Centros comerciais, malls,
infraestruturas dotacionais que se abren unha vez ó mes, mestúranse con vías
rápidas que dan voltas e voltas, bloques residenciais afastados, parkings, un
campus universitario desagregado, instalacións industriais... Todo iso se puido
ter artellado doutro xeito, e aí é onde o castro e o parque ó seu arredor puideron
ter xogado unha función que ó tempo que estimulaba e respostaba ás necesidades
do lecer cidadán, permitirían ancorar a cidadanía na tradición, no pasado, na
paisaxe de sempre, contribuíndo deste xeito a xerar en tódolos veciños un senso
do lugar e unha sensación de pertenza. Está claro que non temos políticos
axeitados para topografiar estas utopías. Sendo isto que digo un gran problema,
aínda é peor decatarnos de que, se cadra, a sociedade mesma non é quen de
imaxinar e esixir estas ambicións.
-Que
está lendo arestora? Ou que leu recentemente…
-A miña
ultimísima lectura vén de ser o libro de Piketty, “O capital no século XXI”.
Desolador. Polo atinado e reflexivo que é. Porque descobre tudo o que está a funcionar
mal nas relacións economía-política na sociedade da transmodernidade. Porque di
claramente qué habería que facer para que a sociedade se apodere da economía
(crear un sistema impositivo homoxéneo mundial). Pero mostra que iso é
imposíbel de conseguir hoxe en día. Dado que como investigador debo ler moito
e, ademais, moi variado (en certa medida o que menos leo é de arqueoloxía
puramente, porque leo constantemente temas de historia, historia cultural, arquitectura,
xeografía, socioloxía, antropoloxía, filosofía, ciencias cognitivas... –de
feito aconsello a todolos mozos que lean ós clásicos da filosofía e do
pensamento de tódalas culturas, escomenzando pola europea), as miñas lecturas
de lecer seguen a ser a novela negra e a de ciencia-ficción, espellos perfectos
de como se ve a si mesma a sociedade en cada momento. Aínda que non lle torzo o
bico ós novos autores de novela negra, sigo a pensar que non hai nada como Sam
Spade e Philip Marlowe. Sempre dixen que Sherlock Holmes inventou a modernidade
e Marlowe a postmodernidade. O que ten mérito, porque as novelas de Marlowe foron
escritas entre 1936 e 1953, trinta anos antes de que ningún teórico elucubrara
sobre da postmodernidade.
-Algún
consello para os docentes do Ensino Medio para colaborarmos entre todos a un
mellor coñecemento da nosa cultura, nos ámbitos da súa competencia?
-Non
son quen de dar consellos a ninguén que, esforzada e honestamente, pelexa cada
día no seu ámbito e coas súas responsabilidades. Só podo dar un consello para
todos nós: entusiasmo. Non pido optimismo nin “buenísmo”, o mesmo que se lle
criticaba a Zapatero. Pido manter a paixón polo traballo e pola vida, e
difundir ó noso arredor emoción por todo o que facemos. Xa que escomenzamos
lembrando ó meu pai, remato cunha frase del que a miña irmá Sandra lembrou no
seu funeral: “Abre ós ollos a cada novo día, e mírao como un milagre”.
-Moitísimas
grazas pola súa xentil e xenerosa dispoñibilidade comunicativa. Desexámoslle
desde aquí, desde esta casa que tanto amou o seu pai, unha longa e rica
permanencia no mundo da ciencia española.
-Eu son
o que vos teño que dar as grazas polo voso interese e afecto.
Emocionante e atinado. Grazas por esta entrevista.
ResponderEliminar