LENDO A CERVANTES
É difícil subtraerse á atracción dos
“Universos de Cervantes”, como reza a publicidade con que te agasallan se
visitas a vella Compludo. Este verán pasado, indo á sé do CSIC en Madrid en
representación do noso xove e brillantísimo
alumno, Gonzalo Cao, ao pasar pola praza López de Hoyos, comentei en voz alta
co taxista que fora o mestre de Cervantes e que moito o apreciara, e o taxista,
con humildade comentárame que si, que algo sabía porque “algo lera” e engadira
que todo o que tocaba a ese escritor tan vinculado a Madrid, todo o que caía
nas súas mans polo menos, procuraba lelo. Sempre con humildade pero sempre con
certa paixón –non creo que casen mal ambos conceptos-, imos achegarnos a unha
das miñas pasaxes favoritas da segunda parte, a da cacería do xabaril. Esa foi
a proposta que lles fixen hai xa case un mes aos cazatesouros: pedinlles que
lesen a pasaxe, apenas unha páxina, e que imaxinasen, e que procurasen asociar
con outras pasaxes, outras lecturas, outras épocas, películas con cazatas, e
que chegasen á Galicia e mais á España de hoxe en día, a ver que averiguaban da
caza do xabaril.
(Folleto publicitario facilitado en Alcalá de Henares. A torre é o que resta da igrexa onde fora bautizado Miguel de Cervantes; a caligrafía da época é copia da súa partida de nacemento)
O primeiro que relembrei para eles foi a
cazata infernal da Besta Ladrador na Demanda
do Santo Graal galego-portuguesa: aquela tremenda besta contra a que dedica
toda a súa vida Palamedes, lanzando en pos dela unha interminable e
sacrificable recovaxe de cans.
Pedinlles, ademais, que repasasen na mitoloxía
historias de mulleres cazadoras, coma a duquesa cervantina: Diana ou a raíña das amazonas (Hipólita ou Pentesilea),
por exemplo.
Algo averiguamos da caza do xabaril en
distintos lugares da península. Contarémosvolo. Mais antes habedes de
permitirme que me interrogue a min mesma: por que me seduce tanto esa pasaxe?
Pola forza plástica do cadro? Pola beleza da dama cazadora vestida de verde?
Pola grande cortesía coa que é tratada, tanto por parte do seu esposo como por
parte do protagonista? Pola forza e valentía con que ela quere, a primeira de
todos, arrostrar a fera salvaxe, ata o punto de que eles os dous deben contela,
nun man a man equitativo pois que os dous son cabaleiros e protexen ante todo a
integridade física da muller?
Xa antes do capítulo XXXIV, onde se narra a
secuencia da cazata do xabaril en terras dos duques (di Martín de Riquer que
posiblemente estean aí retratados os duques de Luna y de Villahermosa, don
Carlos de Borja e dona María Luisa de Aragón, aínda que recoñece que non hai
certeza absoluta; estes señores tiñan a residencia –casa de pracer di Cervantes- no pazo de Buenavía, preto da vila de
Pedrola), aparece a duquesa de verde vestida co azor na man... Hai varias
cousas que me veñen agora e aquí á mente: unha, a cantiga de santa María afonsí
onde o cabaleiro roga á Virxe pola saúde do seu inestimable azor cazador; dúas,
a muller co azor na man cabalgando no seu cabalo é fermosa estampa medieval,
que quizais retoma Seoane nun dos seus cadros de dama e cabaleiro da cabalo; e
tres, ese verde de fino pano é ofrecido na casa dos duques a don Quijote e mais
a Sancho para que vaian á cacería ben vestidos, este acepta polo valor
económico, mentres que don Quijote
rexeita o ofrecemento, rexeita o luxo e fai ben porque así poderá o autor
describir máis tarde, mentres Sancho está no goberno da ínsula, a terrible,
patética, absoluta e única escena de soidade, saudade de seu, existencial, ou
tristeza paradigmática do heroe na intimidade do seu cuarto, a soas consigo
mesmo, a soas coa pobreza simbolizada nesa media rota á que se lle escaparon os
puntos: aconséllovos que leades aquela páxina de Unamuno en que recrea ese
cadro cervantino, tan teatral, como toda
a estadía cos duques... Se Cervantes non puido triunfar de forma directa
facendo teatro á par de Lope no Madrid que ambos os dous compartiron, convence
e vence na teatral maquinaria que argallan para don Quijote, para o seu maior
lucimento e gloria, os duques no camiño de Zaragoza.
("A dama e o cabaleiro" de Luís Seoane; colección particular)
Só a literatura dun xenio como Cervantes pode
neutralizar a crueldade das burlas dunha caste de homes ricos e poderosos. A
súa arte por riba da cruel natureza humana. E con todo e malia todo, debemos
loar o bo gusto dos duques escollendo as súas “vítimas”. Como debemos admirar
que fosen xente lectora, informada, amiga dos libros de cabalerías. Xente
cortés e ilustrada. Iso era así na España da época? Era, era... Non só o pobo
de andar a pé, digámolo así, estaba engaiolado polas historias de corteses
cabaleiros e endriagos fantásticos.
Tamén as clases podentes tiñan interiorizado o esquema cortés: sabemos que
Martorell (o autor do Tirant lo Blanc)
viviu unha vida novelesca –poderiamos dicir impropia
do seu tempo, se non fose porque hai
datos que aseguran que no XV aínda corrían polo reino de Aragón cabaleiros lanza
na man desfacendo entortos- e, con
palabras de Vargas Llosa publicadas en
1968, é un autor que cree ciegamente en
lo que cuenta; dígovos máis: na corte valenciana da raíña Dona Germana de
Foix publica Luis de Milán un libriño titulado Libro de Motes de Damas y Caballeros, en 1535, só 12 anos antes de
que nacera Miguel de Cervantes, e neste libro no que hai un prólogo dunha
elevada cortesía que podería asumir un nobre provenzal do XI, detállanse un
sinfín de xogos corteses para xogaren as damas e os cabaleiros naquela corte
real en pleno século XVI, unha corte das máis galantes e divertidas de toda
Europa. Chega por hoxe co dito.
(Fotos tomadas da edición facsimilar do libro de Luis de Milán; na inferior a dama pídelle nesa especie de xogo das prendas que baile cos pés calzados ao revés)
Mª Rosario Soto Arias.
Ningún comentario:
Publicar un comentario