luns, 20 de abril de 2015

LENDO A



LENDO A CERVANTES

É difícil subtraerse á atracción dos “Universos de Cervantes”, como reza a publicidade con que te agasallan se visitas a vella Compludo. Este verán pasado, indo á sé do CSIC en Madrid en representación  do noso xove e brillantísimo alumno, Gonzalo Cao, ao pasar pola praza López de Hoyos, comentei en voz alta co taxista que fora o mestre de Cervantes e que moito o apreciara, e o taxista, con humildade comentárame que si, que algo sabía porque “algo lera” e engadira que todo o que tocaba a ese escritor tan vinculado a Madrid, todo o que caía nas súas mans polo menos, procuraba lelo. Sempre con humildade pero sempre con certa paixón –non creo que casen mal ambos conceptos-, imos achegarnos a unha das miñas pasaxes favoritas da segunda parte, a da cacería do xabaril. Esa foi a proposta que lles fixen hai xa case un mes aos cazatesouros: pedinlles que lesen a pasaxe, apenas unha páxina, e que imaxinasen, e que procurasen asociar con outras pasaxes, outras lecturas, outras épocas, películas con cazatas, e que chegasen á Galicia e mais á España de hoxe en día, a ver que averiguaban da caza do xabaril.

 (Folleto publicitario facilitado en Alcalá de Henares. A torre é o que resta da igrexa onde fora bautizado Miguel de Cervantes; a caligrafía da época é copia da súa partida de nacemento)

O primeiro que relembrei para eles foi a cazata infernal da Besta Ladrador  na Demanda do Santo Graal galego-portuguesa: aquela tremenda besta contra a que dedica toda a súa vida Palamedes, lanzando en pos dela unha interminable e sacrificable recovaxe de cans.
Pedinlles, ademais, que repasasen na mitoloxía historias de mulleres cazadoras, coma a duquesa cervantina: Diana ou a  raíña das amazonas (Hipólita ou Pentesilea), por exemplo.
Algo averiguamos da caza do xabaril en distintos lugares da península. Contarémosvolo. Mais antes habedes de permitirme que me interrogue a min mesma: por que me seduce tanto esa pasaxe? Pola forza plástica do cadro? Pola beleza da dama cazadora vestida de verde? Pola grande cortesía coa que é tratada, tanto por parte do seu esposo como por parte do protagonista? Pola forza e valentía con que ela quere, a primeira de todos, arrostrar a fera salvaxe, ata o punto de que eles os dous deben contela, nun man a man equitativo pois que os dous son cabaleiros e protexen ante todo a integridade física da muller?
Xa antes do capítulo XXXIV, onde se narra a secuencia da cazata do xabaril en terras dos duques (di Martín de Riquer que posiblemente estean aí retratados os duques de Luna y de Villahermosa, don Carlos de Borja e dona María Luisa de Aragón, aínda que recoñece que non hai certeza absoluta; estes señores tiñan a residencia –casa de pracer di Cervantes- no pazo de Buenavía, preto da vila de Pedrola), aparece a duquesa de verde vestida co azor na man... Hai varias cousas que me veñen agora e aquí á mente: unha, a cantiga de santa María afonsí onde o cabaleiro roga á Virxe pola saúde do seu inestimable azor cazador; dúas, a muller co azor na man cabalgando no seu cabalo é fermosa estampa medieval, que quizais retoma Seoane nun dos seus cadros de dama e cabaleiro da cabalo; e tres, ese verde de fino pano é ofrecido na casa dos duques a don Quijote e mais a Sancho para que vaian á cacería ben vestidos, este acepta polo valor económico,  mentres que don Quijote rexeita o ofrecemento, rexeita o luxo e fai ben porque así poderá o autor describir máis tarde, mentres Sancho está no goberno da ínsula, a terrible, patética, absoluta e única escena de soidade, saudade de seu, existencial, ou tristeza paradigmática do heroe na intimidade do seu cuarto, a soas consigo mesmo, a soas coa pobreza simbolizada nesa media rota á que se lle escaparon os puntos: aconséllovos que leades aquela páxina de Unamuno en que recrea ese cadro cervantino, tan teatral,  como toda a estadía cos duques... Se Cervantes non puido triunfar de forma directa facendo teatro á par de Lope no Madrid que ambos os dous compartiron, convence e vence na teatral maquinaria que argallan para don Quijote, para o seu maior lucimento e gloria, os duques no camiño de Zaragoza.

 ("A dama e o cabaleiro" de Luís Seoane; colección particular)

Só a literatura dun xenio como Cervantes pode neutralizar a crueldade das burlas dunha caste de homes ricos e poderosos. A súa arte por riba da cruel natureza humana. E con todo e malia todo, debemos loar o bo gusto dos duques escollendo as súas “vítimas”. Como debemos admirar que fosen xente lectora, informada, amiga dos libros de cabalerías. Xente cortés e ilustrada. Iso era así na España da época? Era, era... Non só o pobo de andar a pé, digámolo así, estaba engaiolado polas historias de corteses cabaleiros e endriagos fantásticos. Tamén as clases podentes tiñan interiorizado o esquema cortés: sabemos que Martorell (o autor do Tirant lo Blanc) viviu unha vida novelesca –poderiamos dicir impropia do seu tempo, se  non fose porque hai datos que aseguran que no XV aínda corrían polo reino de Aragón cabaleiros lanza na man desfacendo entortos-  e, con palabras de Vargas Llosa  publicadas en 1968, é un autor que cree ciegamente en lo que cuenta; dígovos máis: na corte valenciana da raíña Dona Germana de Foix publica Luis de Milán un libriño titulado Libro de Motes de Damas y Caballeros, en 1535, só 12 anos antes de que nacera Miguel de Cervantes, e neste libro no que hai un prólogo dunha elevada cortesía que podería asumir un nobre provenzal do XI, detállanse un sinfín de xogos corteses para xogaren as damas e os cabaleiros naquela corte real en pleno século XVI, unha corte das máis galantes e divertidas de toda Europa. Chega por hoxe co dito.



 (Fotos tomadas da edición facsimilar do libro de Luis de Milán; na inferior a dama pídelle nesa especie de xogo das prendas que baile cos pés calzados ao revés)

Mª Rosario Soto Arias.

Ningún comentario:

Publicar un comentario