domingo, 29 de novembro de 2015

ENTREVISTAS A HOMES QUE AMAN CORUÑA



ENTREVISTAS A HOMES QUE AMAN CORUÑA.


ENTREVISTA A ISMAEL VELO PENSADO.


Mª Rosario Soto:- Moitas grazas, señor  Velo, por concedernos unha parte do seu ocupado tempo. É moi de agradecer a súa amabilidade para connosco. Por favor, dígalle aos nosos alumnos quen é vostede, preséntese vostede mesmo, se lle parece ben.


-Son un crego, que tivo e teño interese pola formación na súa especialidade. Actualmente son capelán das Irmáns Clarisas Capuchinas e cóengo arquiveiro e bibliotecario na Colexiata.




-Recórdelle aos nosos mozos (demasiado novos, quizais algo desinteresados, ou pouco conscientes de como podemos viaxar gratis na máquina do tempo grazas a un bo mapa ou grazas ás palabras xustas dun experto no tema) como era a Coruña daquel tempo, cando se bautizou a igrexa de santa María co engadido do campo.


-A igrexa de Santa María foi primeiro unha ermida situada nun dos altos da xeografía da illa na antigüidade e posterior península. A poboación estaba ao abrigo do vento norte con caída ao mediodía. Por tanto a ermida podía ser vista polos mariñeiros dende o mar. Nela estaba a imaxe da Virxe da Estrela. As estrelas eran guías dos mariñeiros nas noites claras e pola luz da torre de Hércules. A cidade tivo as primeiras murallas nesa pendente de terreo cara ó sol de mediodía; a cidade romana, de comerciantes coloniais, Brigantium, presenta aínda o cardo maximus na actual rúa de Damas en dirección norte sur; pola parte de arriba quedaba un amplo campo, no que estaba situada no sitio posible dunha ara romana ao deus Neptuno. Por iso se chama Santa María do Campo. No Museo Arqueolóxico hai depositada unha ara romana a Neptuno.


-Unha das cousas que máis me gustou oírlle este día atrás no seu despacho foi a súa hipótese sobre o étimo da Coruña. Podería repetilo aquí e agora?


-O prefixo Cor, moi común na península ibérica, fai pensar en un nome prelatino.  Pero a similitude con unha poboación romana Clunium, que se converteu en Coruña del Conde, fai pensar algo semellante na Coruña. Os monxes cistercienses, que en 1140 estaban en Galicia, puidese ser que estivesen aquí e tratarían de converter aos xudeus, que vivían no entorno dese espazo libre da torre de Hércules e mais cerca da cidade dende a antiga diáspora. De feito nese espazo estaba a primitiva igrexa parroquial de San Xoán Bautista, formada por cristiáns inmigrantes e convertidos de entre os indíxenas. Os monxes pensarían no lugar da súa orixe Clunium de Francia. Un capítulo de monxes estaría representado no tímpano da porta sur da Colexiata.

(Fragmento dun mapa feito por Pedro Teixeira no ano 1634, tomado da Internet; a foto de arriba, na que vemos o sabio señor Velo Pensado no seu despacho, foi feita por Charo Soto)


-Vostede tivo a xentileza de agasallarme cun apeo, transcrito por vostede,  sobre a coruñesa parroquia de Ferreira feito en 1555. Os apeos son útiles para os historiadores, claro, mais tamén para os lingüistas e afeccionados á toponimia. Sen ir máis lonxe, e con perdón, leo que nesa parroquia había unha pedra sacapeidos: todos sabemos de pedras boas para o reuma, os cadrís, incluso teño oído falar das benzoares, pero esta  especie de pedra terapéutica é unha total novidade para o meu saber.  Díganos, eran frecuentes estes apeos?


-Os apeos  non son moi correntes, pero tamén os hai e son interesantes. Un apeo é un inventario, con autorización xudicial, de bens inmobles.


-Recordaba vostede na conversa que hai un personaxe nunha obra de Lope de Vega que cita á Coruña... E tamén me falara dun galego amigo de san Francisco Javier por eses mundos distantes de Asia...


-Lope de Vega estivo aquí,  chegou á Coruña o 23 de xuño de 1588 na Armada chamada Invencible. Debeu pasar cerca da Colexiata e viu saír e entrar na Cátedra de Gramática. Pensou nunha universidade. No Caballero de Olmedo un personaxe preséntase como que estudara na Coruña.

Un cóengo da Colexiata, chamado Xoán de Veira, uniuse a uns xesuítas flamencos, que chegaron ao porto da Coruña e despois foron a pé camiño de Santiago; aportou unha mula que tiña. Despois foron ata Coimbra en Portugal. Dende Lisboa navegaron ata a India e o Pacífico. Xoán de Veira seguramente pensaba en obter noticias sobre navegantes, que saíron da Coruña en ruta para as illas Molucas e non se soubo máis deles. Alí foi compañeiro de Francisco Javier.


-Segue acudindo ao Arquivo do Vello Reino de Galicia polas tardes? Que é o que investiga agora, se pode saberse?


 -No ano 1980 repasei tódalas fichas do Arquivo do Reino de Galicia para encontrar a documentación sobre A Coruña no século XVI. De paso anotei as que pertencían ás parroquias do entorno da ría do Burgo na idade moderna. Lin a documentación da Coruña no século XVI e agora leo a das parroquias.


-Fálenos do paraíso, para rematar, se é posible... Imaxine que vai ao paraíso (como aqueles navegantes medievais) e ten necesariamente que cambiar alí de oficio. Cal outro escollería? Ou díganos simplemente, como imaxina vostede o paraíso?


-Me gustaría ser médico ou músico, non sei se chegaría a ser. O paraíso paréceme que é coñecer a verdade. Se se pode ver en visión intuitiva, sería o paraíso.


-Moitas grazas pola súa paciencia, señor Velo. Desexámoslle o mellor no futuro.

venres, 27 de novembro de 2015

LENDO A...



LENDO A NEIRA VILAS


Esta mañá, ás doce, no corazón da mañá, colleunos de sorpresa a noticia do falecemento do escritor dezao. O primeiro que nos veu á mente foi o humano desexo de que descanse en paz, que o pasamento lle fora levadío. Pensamos tamén que Anisia xa lle foi facendo camiño...


E logo relembramos que no último número da revistiña do noso Instituto, Alén da chuvia, nº 7, hai unha xenerosa e magnífica entrevista, talvez a última que concedeu dese calibre. Non sobrará, se me permitides a licenza, que agradezamos aos colegas a parte que tiveran en tamaño logro (a Susana Piensos, a xefa do dpto. de galego, quen se puxo en contacto coa editorial como primeiro trámite, solicitando a entrevista; aos profesores Xulio Cuba e Xosé P. Mondelo, que levaron adiante o proxecto e desprazáronse á súa casa para recoller en persoa as verbas que logo pasarían á escrita, moitas grazas polo voso traballo, amigos!).





Pola nosa banda, contribuiremos minimamente a homenaxealo  traendo á palestra algunhas mostras da súa riquísima lingua. Do dicionario fraseolóxico bilingüe que unha servidora e mais Carme López Taboada estamos finalizando, deixámosvos este ramalliño de frases.



PEQUENO LISTADO DE UNIDADES FRASEOLÓXICAS EXTRAÍDAS DA OBRA DE X. NEIRA VILAS.


(Deixar/estar/quedar) no aire (¡Cantas preguntas no aire, sen resposta!) (Neira Vilas)

Ale xa/Ao avío (Véndonos dispostos, dixo Tamboril: “Pois ale xa! Mans ó avío”) (Neira Vilas)

Bo é algo ‘menos dá unha pedra’ (Virá o tempo das cereixas e dos pexegos de cedo e das amoras. Bo é algo) (Neira Vilas)

Ter (un) aquel de (Andara algo por Europa e tiña un certo aquel de home de mundo) (Neira Vilas)

Aro do lombo ‘columna vertebral’ (A perna seguíame doendo. E un brazo. E o aro do lombo) (Neira Vilas)

Arre que si/non/xo (Algúns veciños chamárono outra vez; voltaban a ofrecerlle axuda. E el, arre que non, testaneando) (Neira Vilas)

Nunha asentada (Daquel monstro coa andorga disposta a papar sete ovellas nunha asentada) (Neira Vilas)

Quedar en auga de castañas ‘en nada’ (Ó fin todo quedou en auga de castañas) (Neira Vilas)

Ser (coma) un axóuxere ‘moi ledo’ (Era leda coma un axóuxere) (Neira Vilas)

Chegar a un acordo (Despois de moito leirear, os tres irmáns chegaron a un acordo) (Neira Vilas)

Por adiantado (Axustou e cobrou por adiantado) (Neira Vilas)

Sentir a pura bágoa ‘intensamente, moi dentro’ (Desfíxose. Sentino a pura bágoa) (Neira Vilas)

Estar da banda de ‘ao seu favor, da súa parte’ (Tanto se falaba del, que estaba da súa banda unha chea de xente que endexamais o vira) (Neira Vilas)

A barullo ‘en abundancia’ (Houbo cuadas a barullo) (Neira Vilas)

Bico pechado ‘caladiño’ (E nós, calados. Bico pechado) (Neira Vilas)

Lamber o bico ‘deleitarse co gusto’ (Ulidos de tenda e de tixola que se lles meten no corpo e lles fan lamber o bico) (Neira Vilas)

Botarse de + SUBS/T. ‘facer ver que un é moi machote’ [neste caso concreto] (Todo para botarse de home, para que o visen) (Neira Vilas)

Botar por ela ‘desbordarse’ [pode referirirse a unha persoa e daquela significa esaxerar ou facerse un máis do que realmente é, de onde se deduce que a palabra botarate, botarata, como temos nós oído tamén, en feminino, emparenta co verbo de orixe xermano-galaica botar ] (Cando fuxe o verán, inda que non haxa enchenta, o río decote se arrumba e bota por ela) (Neira Vilas)

Dar no branco (Unha mañán, dempois de estar disparándolle ás gueivotas e ás caguamas, sin dar no branco, o condestable pousóu a pistola e Casteleiro colléuna) (Neira Vilas) (As caguamas, claro americanismo, figura no DRAE como de orixe caribeña, son un tipo de tartaruga)

Sen cabo ‘sen fin’ (Noite sen cabo) (Neira Vilas)

Choutar coma un cabuxo (Vou ledo, festeiro, choutando coma un cabuxo dunha beira noutra) (Neira Vilas) (En galego tamén dicimos ‘coma un corzo’; en cast. é común ‘como un gamo’)

Non haber outro camiño (Pero os armadores negáronse a todo. E a folga púxo se en marcha. Non había outro camiño) (Neira Vilas)

Acender unha candea a Deus e outra ao diaño ‘querer servir a intereses contrarios’ (Confidente dos armadores, dado a acenderlle unha candea a Deus e outra ó diaño) (Neira Vilas)

No carozo de ‘no corazón, no medio e medio’ (E el alí, no carozo daquel remuíño, soio coa noite e coa botella) (Neira Vilas)

Non ser do caso (Había moita vixilancia e non era do caso arriscarse) (Neira Vilas)

De certo (De aquí pódoche dicir que temos unha cóbrega na casa. ¡De certo!) (Neira Vilas) (Correspóndese esta unidade fraseolóxica coa castelá ¡De verdad!)

Dicir para o seu chaleco (“Cousas da América”, dixo para o seu chaleco) (Neira Vilas)

Estar de chos ‘de bo humor’ (Historias certas ou maxinadas (...) que te adicabas a contarnos algunhas veces, cando estabas de chos, dándolle moito solás a cada cousa e poñendo ese xeito persoal no dicir e no acenar) (Neira Vilas) (Probablemente de orixe expresiva, a palabra chos podería formarse por apócope da voz onomatopeica chascarraschás/chascorraschás, do son das cunchas das vieiras cando se facían chocar en foliadas e pandeiradas)

A chupe ‘en forma de pico’ (Comezaron a subir o monte. Era moi a chupe) (Neira Vilas) (A imaxe que vén á mente é dos famosos ‘pirulís’ de caramelo, que se chupaban e tiñan forma de pico)

Contar o conto ‘resultar ileso, saír con vida dun perigo’ (Bo foi que podo contar o conto. Pero inda me treman as pernas coma xostras cando penso no acontecido) (Neira Vilas) (A xostra é unha vara flexible coma un vime, con ela danse xostrazos; é moi posible que xostrazo sexa a base de derivación de xostra, con apócope; xostrazo déixase emparentar con lóstrego, lostregazo)

As cousas son así ‘a vida éche así’ (Pero, que se lle vai facer... Aturar e acabouse. As cousas son así) (Neira Vilas)

Erguerse das cuñas ‘alporizarse, enfurecerse’ (Erguínme das cuñas e boteime a el coma un cadelo) (Neira Vilas)

Ser cousa de ver ‘cousa bonita, digna de verse’ (Era cousa de ver. Un eito de homes, río abaixo, gurrando coa rede e cos peixes) (Neira Vilas)

A dentadas (Dispúxose a abrir o camiño a dentadas. Catro cans quedaron de seguida estarricados no chan) (Neira Vilas)

A valmontes ‘atravesando campos e montes, sen ir polos camiños’ (Acordamos liscar. Dito e feito. Fuximos a valmontes) (Neira Vilas)

(Caer) coma un palloco (A bicicleta quedou engarrada nas ponlas dun freixo, e eu batín coma un palloco no chan) (Neira Vilas)

Comer/manducar o pan que o demo amasou ‘sufrir penurias na vida’ (Cando un vai polo mundo ten que manducar o pan que o demo amasou e apandar co que caia) (Neira Vilas)

Nun saque ‘de golpe’ (Amiguiño: Voucho dicir nun saque: Tamboril ten moza) (Neira Vilas)


:::::::::::::::::::


Aquí é onde o deixamos por hoxe. Sirva, xa que logo, como pequena homenaxe ao pai de Balbino, o pai do primeiro grande best seller en idioma galego do século XX. Que a terra lle sexa leve!

xoves, 26 de novembro de 2015

Audiovisual Galego: "O Carro e o Home"

Antonio Román e Xoaquín Lorenzo: "O Carro e o Home" (1941)
(Sección coordinada por Mario S. García, coa colaboración de X. P. Mondelo)

As nosas músicas: Davide Salvado

Davide Salvado: "Concerto para o programa especial de 'Alalá' (TVG)"
(Sección coordinada por Mario S. García, coa colaboración de X. P. Mondelo)

domingo, 22 de novembro de 2015

OS NOSOS POETAS



OS NOSOS POETAS



Lamento nun cemiterio


Que triste e deprimente é a morte…

Mil noites engaioladas sen poder

volver ver as estrelas.

Un  tedioso descanso

onde a luz da lúa escapa

coma un esbirro polos beizos

da realidade,

que se vai, distante, do noso soño.

Ningún beixo máis do aire

salgado mariño nas nosas bocas.

Triste destino!

O esquecemento eterno da beleza

e da arte. Ve como se esvaecen

a envexa, a luxuria, o amor,

as paixóns e os pecados

que nos dotan daquela doce

humanidade…

Ningún alento máis do aire divino

nos nosos evanescentes peitos,

aos que abandonaran, fuxitivas,

a calor e a fermosura da vida.



Cantar dun vivo desesperado


Ah, a perda e a dor da vida!

Cen voltas ao sol ata o eterno anoitecer,

Miles de verbas de amor baleiras,

Coma rosas murchas,

cubertas coa cor do sangue,

igual có roxo inicio da existencia…

Para que tanto desazo?

Onde están os seres idos,

que noutrora encheran,

con súbita graza e calor repentina,

todos os ocos do meu corazón?

Se a miña alma está feita de recordos,

que será dos meus prantos e alegrías

sen aqueles que os causaron?

Que son eu, nunha falsa flor

da xuventude,

senón unha sombra do que fun?

Nos bordos da corda frouxa

ou dunha corda a punto de colgar.

E que é a morte, se a vida

xa está perdida?

Levo universos pechados na miña mente:

liberareinos do po de estrelas,

que ao po hei de tornar,

co estilete da desesperación do vivir.

Ou, existencia! Ou, desgraza!

Ou, amor esvaecido coma area

no reloxo imparable da creación!

Adeus, adeus!

(Ainhoa Grandío Álvarez, 2º de bacharelato no curso 2015-6).


A ESTÉTICA NEOGÓTICA/NEORROMÁNTICA

(Mary Shelley. Imaxe tomada da Internet)
 

Esta estética neogótica e/ou neorromántica que formula a nosa alumna non é só propia do século XIX (inda que aí acada o clímax: é o tempo de Mary e Percy B. Shelley, que se xuraban amor eterno no cemiterio, diante da tumba de Mary Wollstonecraft...,  eran aquelas tardes daquel ano sen verán de 1816 en que se reunían os amigos na vila Diodati e alí se fraguaban as primeiras páxinas do Frankenstein ou de O Vampiro...; de feito arestora  Ainhoa  está lendo Mathilda and other stories de M. Shelley), senón que aparece tamén na obra dalgúns nomes senlleiros das vangardas do XX. Teño nas mans o tomo II da edición facsimilar da coruñesa revista Alfar (un novo tesouro: unha pequena caixa de tesouros poéticos e artísticos: algúns dos grandes de América como Reyes, Vallejo, Borges, J.J. Casal; algúns dos grandes do dominio do castelán peninsular como Guillermo de Torre, Machado, Alberti...; algúns dos grandes do dominio galaico-portugués do momento, como António Nobre, Álvaro Cebreiro, Noriega Varela, Eladio Rodríguez...) e aí apréciase algo do que vos dicía: 

Yo doy mis besos en el cementerio a la mujer que adoro (...). Lo que se llama la vida no es nada (...). Qué días más intensos (...), abrazados a ratos silenciosamente como si fuésemos nuestro mausoleo (de “Idilio”, de Ramón Gómez de la Serna, texto datado en novembro de 1923).

 (Portada da coruñesa revista Alfar, t. II)

E apreciade a estética igualmente decadentista destes versos de Antonio Espina (1924):

La Vida. Tedio letal

Forma que informa el fantasma...

E se volvemos de novo ás páxinas escritas polo autor das greguerías, podemos acompañalo polos campos santos (o cal trae á nosa memoria aquelas veladas nocturnas que os homes da Coruña do XIX facían anualmente ao cemiterio de san Amaro –fala Estrada Catoira, no libro xa mentado neste blog, dunha auténtica procesión cívica na que participaba a boa burguesía herculina- para honrar os ilustres galegos, tales como M. Murguía, M. Curros, E. Pardo Bazán, etc.)  a través da literatura das laudas sepulcrais, non exenta de beleza. Velaquí unha mostra breve:

Ángel aprisionado en este suelo

fué de bondad ejemplo sin segundo,

flor de virtud, que marchitaba el mundo,

divino aroma que le absorbe el Cielo.




 (Foto de R. Gómez de la Serna, tomada da Internet)