sábado, 23 de xullo de 2016

ENTREVISTAS



ENTREVISTAS A MULLERES QUE AMAN GALICIA

ENTREVISTA A Dª CARMEN PRIETO RAMOS, DIRECTORA DO ARQUIVO DO REINO DE GALICIA.


- Como se sente ao ser a primeira muller neste cargo?
-Considero que o feito de ser a primeira muller que accede á Dirección do Arquivo do Reino de Galicia é casual. No eido dos arquivos a presenza feminina é abundante e en consecuencia tamén en postos de responsabilidade. Ata agora o Arquivo do Reino de Galicia non contara con directoras, pero os Arquivos históricos provinciais de Lugo, Ourense e Pontevedra si estiveron dirixidos por mulleres con anterioridade.
É certo que a nivel xeral as mulleres tardaron bastante en acceder á dirección dos grandes arquivos, a pesar de que como técnicas e auxiliares  formaban parte do cadro de persoal de todos os centros arquivísticos. Así cando Rosario Parra pasou a ocupar o posto de directora do Arquivo Xeral de Indias en 1968 representou algo tan novidoso que ata o diario ABC se fixo eco desta nova.

- Díganos, por favor, onde estudou o bacharelato? Recorda con especial afecto a algunha profesora ou a algún profesor?
-Realicei os curso de bacharelato (o antigo BUP)  e COU no Instituto Martaguisela do Barco de Valdeorras (Ourense) e teño moi bo recordo tanto do centro coma dos compañeiros e profesores. En setembro do ano pasado organizouse  unha xornada de reencontro á que asistimos máis de 80 ex-alumnos e 12 profesores. Resultou unha experiencia tan agradable para todos que xa se está falando de repetila.
Non obstante,  de todos eles teño un recordo especial da profesora de Bioloxía de 1º de BUP, a profesora de Matemáticas de 3º de BUP e COU e do profesor de Historia da Arte de COU, xa que nestes casos confluíron en maior medida un alto nivel de aprendizaxe e boa sintonía a nivel humano.

 (Fachada do edificio sé do Arquivo do Reino de Galicia, con parte do Xardín de san Carlos diante, rodeado este á súa vez pola vella muralla que cinxía a Coruña antiga; todas as fotos foron tomadas da Internet)

- Como inflúe na súa vida ter este posto de responsabilidade?
É grato formar parte dun centro con unha traxectoria tan ampla e que dende o século XVIII constitúe unha presenza permanente na cidade da Coruña e ten representatividade en toda Galicia;  polo que pasaron persoeiros tan destacados como Manuel Murguía (director do Arquivo ) e Vicente Álvarez de Neira (director do Arquivo e un dos fundadores do Colexio de Avogados da Coruña).
Xestionar e representar este centro é unha gran reponsabilidade pero tamén unha honra: seguir a traballar por manter e difundir o patrimonio documental de Galicia, así como prestar un  bo servizo á cidadanía. Para isto por sorte o Arquivo do Reino de Galicia conta  cunha traxectoria longa e consolidada,  un persoal  moi profesional ao que lle gusta o seu traballo e ilusión por seguir facendo cousas novas.

- Agora mesmo, que está lendo?
Estou alternando tres libros, todos eles relativos a persoas que conseguiron realizar os seus soños a base de perseveranza e que están relacionados con expedicións:
-A biografía de Mary Kingsley, a denominada raíña de África, que en 1893 marchou soa a África e realizou importantes estudos etnolóxicos e científicos, e que ademais foi a primeira muller en subir ao Monte Camerún.
-“A flor de piel”, de Javier Moro, relato novelado da expedición de Francisco de Balmis para levar a vacina da varíola ás colonias españolas en América e Filipinas, que partiu do porto da Coruña en 1803.
-“Vilcabamba. El refugio sagrado de los Incas”, de Santiago del Valle. Relato da investigación ao longo de moitos anos (dirixiu máis de dezaseis expedicións con arqueólogos, historiadores e voluntarios) ata conseguir identificar o emprazamento de Vilcabamba la Grande e o recoñecemento oficial do Ministerio de Cultura do Perú deste feito. 



- Que lugar ocupa o arquivo que dirixe a nivel español ou europeo?
O Arquivo é un centro de titularidade estatal e xestión transferida á Xunta de Galicia.
Isto supón que custodia fondos tanto da administración central como da autonómica, ademais de aqueles arquivos privados e coleccións que se depositen no mesmo.
Antes da transferencia tiña a consideración de “rexional”, xa que a documentación que custodia abrangue toda Galicia. Na actualidade xa non inclúe na súa denominación nin o termo xeral nin rexional, pero podía simplificarse do seguinte xeito:
-a nivel nacional estaría no segundo estadio, despois dos grandes arquivos xerais como o Arquivo Histórico Nacional, Arquivo xeral de Indias, ......, que teñen documentos que abranguen todo o territorio de España ou polo menos o de dúas comunidades autónomas;
-a nivel autonómico, forma parte do Sistema de Arquivos de Galicia. Na Lei de arquivos e documentos de Galicia aparece singularizado e poderíase dicir que estaría no primeiro nivel, tanto pola súa antigüidade coma polos fondos que contén;
-a nivel internacional, e dentro do Consello Internacional de Arquivos –ICA-  (organización profesional da comunidade de arquivos dedicada a promover a conservación, desenvolvemento e utilización do patrimonio mundial dos arquivos, e que reúne aos responsables de arquivos nacionais, todo tipo de arquivos e asociacións profesionais)  estaría encadrado dentro da Categoría C, que corresponde ás institucións que se ocupan da administración ou conservación de documentos e arquivos ou da formación de arquiveiros.
Á marxe das consideracións administrativas, o Arquivo do Reino de Galicia é un centro coñecido e recoñecido tanto a nivel nacional como internacional. Proba disto é que recibimos consultas de todo o mundo, e hai anos sucedeunos un feito curioso: Na Biblioteca da Universidade de Wisconsin-Milwaukee (UWM), atoparon uns libros diarios de fareiros do semáforo de Estaca de Vares de 1887 a 1909 facendo inventario e acordaron devolvelos ao seu pais de orixe. Despois de informarse en internet decidiron que o centro máis axeitado para envialos era o Arquivo do Reino de Galicia. Contactaron con este centro por correo electrónico, e despois de varias comunicacións e trámites cos responsables da Universidade, finalmente recibimos os libros en 2009.

-Podería falarnos minimamente dalgunha das xoias custodiadas neste arquivo?
-Partindo da premisa de que todos os documentos de conservación permanente dun arquivo son importantes (xa que son testemuños de dereitos e obrigas tanto da administración como dos cidadáns), hai algúns documentos singulares e/ou valiosos por varias razóns : antigüidade, información contida, etc. ata  incluso polo seu valor artístico unido ao informativo.
Pola antigüidade citarei os pergamiños medievais, especialmente os de procedencia real (Coroa de León e Castela); polo seu contido e valor como fonte para historia hai que indicar por ex. moitos expedientes xudiciais, especialmente os da Real Audiencia de Galicia e a súa continuadora a Audiencia Territorial , o catastro do Marqués de la Ensenada, os documentos das xuntas e deputacións da época da Guerra da Independencia e anos posteriores,..; e no terceiro caso planos manuscritos incluídos en expedientes da Real Audiencia de Galicia, así  imaxes  da Colección fotográfica e de postais.

M. Carmen Prieto Ramos
Directora do Arquivo do Reino de Galicia
Xuño 2016
(Entrevistadora: Estela González Pardo, alumna de 1º de bacharelato).

mércores, 13 de xullo de 2016

GALICIA INMORRENTE



GALICIA


ALGO SOBRE AS SEREAS


Un día díxome a miña amiga Uxía que Galicia, para ter como ten tanta costa, non era moi rica en lendas con ou sobre sereas. Nunca estiven totalmente de acordo con esa afirmación. Creo que hai dabondo material ao respecto, se se me permite a pouco poética expresión. Porque realmente o tema é poético. Ten algo de misterio pola irrealidade pero tamén a forza recorrente con que atopamos o mito espallado aquí e acolá, e ten moito de beleza literaria. Entre nós, polo menos desenvolveron o motivo dous dos grandes, Otero Pedrayo (nun breve relato cheo de simbolismo publicado na revista Nós e titulado precisamente A serea) e Cunqueiro, dentro do libro Merlín e familia.

 (Serea coruñesa. Foto tomada da Internet)


A materia das sereas entronca na materia das Donas das Augas, tanto dá que sexan augas das chamadas interiores ou do mar,  que son moi comúns en Europa, onde as atopamos con distintos nomes: en Friul chamábanas Aganas –de aghe ‘auga’-; en Cataluña, en Asturias, en Alemaña _Lorelei ou Lorelai, no río Rhin-, as lumias daniñas de Euskadi e de noso, as lavandeiras nocturnas bretoas e galaicas, as Xacias do Cabe galego, as Ondinas, as mulleres-foca das Hébridas, as Melusinas do sur de Francia, as mulleres-serpe das nosas fontes... É esta unha materia que permite varias aproximacións. Por exemplo, podiamos derivar ao subtema da Natureza constante da criatura viva. Hai variantes e hai invariantes: en moitos destes relatos que tocan a Muller da Auga, ela tarde ou cedo, volve ao seu elemento (así as mulleres focas, as Melusinas, as mulleres serpes galegas non desencantadas, as xacias lemavas –das terras de Lemos). É doado establecer o paralelismo co relato-conto mítico ou fábula da donicela (a quen Venus fai muller mais na noite de vodas ve un rato e non pode resistir a tentación de botarlle a gadoupa: triúnfa a natureza primeira, a constante ou invariante, por dicilo así). Outro subtema perceptible é a ambigüidade inherente á polaridade semántica básica: o positivo versus o negativo. Son boas ou son malvadas estas Donas das Augas? Igual que a esfinxe (prototipo clásico de ser feminino híbrido: ser ambiguo cunha linguaxe críptica, ambigua por definición), a serea representa moi ben este digamos arquetipo discutible, a ambigüidade: a Maruxaina lucense é o caso galaico paradigmático. Uns din que era boa e axudaba aos mariñeiros mentres que outros din que era mala e atraíaos co seu canto para facelos afogar. 


 (Debuxos de Castelao publicados na revista Nós, sobre os escudos de Rianxo. Vedes a serea que logo retomará para o Escudo de Galiza que el deseña. Estas sereas fálanos da pervivencia do mito da serea de Sálvora, a serea muda, que entronca coa lenda recollida por Leandro Carré Alvarellos, a lenda da casa dos Mariño, unha das máis antigas en ser documentada en Europa, pois que aparece xa no Nobiliario do Conde de Barcelos)


Porque frecuentemente a serea canta: atreveriámonos a dicir que ese é o seu atributo máis coñecido, divulgado por toda Europa e parte do resto do mundo grazas quizais á Homero. Na nosa península é o romance do chamado Conde Olinos o modelo áureo onde mellor ficou gravada esa virtude. Relembrade que xa tocamos ese aspecto marabilloso da literatura hispánica tradicional noutra páxina do blog. O canto da serea do mar fai que todo o universo se deteña e abraie para oíla. Non é pouco poder. Non nos estraña que na Biblia se nos fale de anxos especializados no canto. A voz, a voz, sempre a voz, a de Salinas, a do puro gong tibetano, a voz de todas as aves do mundo de amor dician...

Hai varias poesías de tipo popular, fragmentos esgazados talvez –algunhas polo menos- de vellos romances, onde pervive esa marabilla de canto:

Indo polo mar abaixo / oín cantar unha serea, / ¡Vállame Deus como canta / unha cousa tan pequena!”

“Se ti quixeras oír / os meus mellores cantares, / non saberías se era eu/ ou a serea dos mares”.

“Moi ben canta, moi ben canta/ a sereíña do mar, / os mariñeiros dan a volta / só pola oír cantar”

“Vállame Deus o que canta/ a sereíña do mar! / Os mariñeiros dan a volta / só pola oír cantar”.

“Vállame Deus o que canta / a sereíña no mar, / os navíos deran volta / só pola ouvir cantar” (estas cántigas están tomadas dun artigo de Carmen Hermida que podedes ler en: http://es.slideshare.net/redemuseistica/ardentia4-a-muller-nas-cantigas-do-mar).

Pero volvamos á Maruxaina da mariña lucense. Este día mirade o que me contaba unha miña coñecida, cuxos pais eran naturais de san Cibrao: “Así que tes oído falar da Maruxaina... Pois cando eramos nenas, viñamos pasar o verán a san Cibrao, e ao meu pai gustáballe ir coa barca, era unha barca pequeno, de remos, ía aos farallóns, eran tres, como tres illas, a Maruxaina estaba na Sombriza (logo estaban a Baixa e o Pé), había bos percebes... Cando volvía a casa, recordo, frotaba así as mans e dicía “que frío vos vai, que frío vos facía nos Farallóns, tiven que ir tomar un café quente á Taberna da Maruxaina... Menos mal que tomei un café quentiño na taberna da Maruxaina...” E as catalanas, chamábanlle así, eran tamén varias irmás, ían recoller o pai que viña das illas, da pesca, e dicíalles el, “tomade miniñas, estes carameliños que me deu para vós a Maruxaina na súa taberna...” E nós, as tres irmás, cando nos levaba na barca, algunha vez o ten feito, diciámoslle “ai, papá, lévanos á taberna da Maruxaina”, e el dicíanos “hoxe non pode ser, subiu a marea e xa non se pode pasar”... O que era ser neno, que todo o criamos...

Entón eu, para confirmar, pregúntolle: Entón a “taberna” era a caverna onde se supón que habitaba a Maruxaina? E ela respondeume: “Si, claro, era unha caverna”. Ou unha furna, como lle chaman normalmente os mariñeiros ás que hai no mar (se escribides a palabra furna no DdD e ledes o que deixou escrito D. Eladio Rodríguez González, entenderedes ben por que na Coruña temos dúas esculturas en forma de serea...).

As lembranzas fermosísimas e entrañables de Dolores Martínez, filla de nativos de san Cibrao, axúdannos a entender un par de cousas: que a Maruxaina é un ser mítico feminino amable en boa medida; que os paisanos xogan coa etimoloxía popular igualando caverna  e taberna (difíciles de unir etimoloxicamente porque os latinos non confundían v e b, inda que si se confundan nas distintas formas medievais peninsulares; cando nós estudabamos e traduciamos latín había uns versos - de Horacio?- onde se dicía que a  pálida morte entra por igual nos pazos dos reis e nas tabernas dos pobres, e nese verso a voz taberna ten o valor xa perdido na lingua actual de choza... quen sabe se na ancestral orixe da voz haberá relación coas táboas...), e en terceiro e último lugar, exemplifícanos moi ben ese proceso de degradación (unha variante do proceso universal de aculturación) que as vellas materias, as vellas culturas experimentan co cambio de estruturas –de pensamento, de ciencia...- que necesariamente ocorre ciclicamente para seguirmos sempre cara adiante, polo menos teoricamente, na dinámica do que damos en chamar o progreso. As vellas deusas protoindoeuropeas, como tantos outros indicadores dun estrato precristián, demonízanse e convértense en bruxas con grans no nariz que montan varredoiros rudimentarios; moitos dos mitos clásicos reformúlanse en contos infantís, ou en esquemáticas fábulas simplificadas que serven de apotegmas morais ou moralexas; os vellos deuses europeos desfilan –segundo algúns autores, nunha hipótese moi verosímil- polas rúas da moderna Europa o día de Carnaval. E neste enfoque ameno, incluso entrañable, dos pais do san Cibrao lucense para deleitaren e burlárense asemade dos fillos, vemos como o lúdico se apodera do que noutrora quizais fose un rito serio, unha veneración arcaica polas terribles forzas do Cantábrico, no mesmo sentido ou en paralelismo con aquelas serpes que Atenea manda desde o mar a Laocoonte, aquela Coca arrepiante que asolagaba a vella Pontevedra, necesitándose doce mariñeiros fortes unidos para vencela, aquel ser igualmente terrorífico, o Hakemann ou os Siora suecos dos que nos fala Fermín Bouza-Brey (en Etnografía y Folclore de Galicia).

Esta forma lúdica de relacionarse os homes feitos coas criaturas inxenuas relémbranos moito a arte de cazar gamusinos, gazafellos, godofellos ou gozofellos (entre nós, porén,  a voz máis común é biosbardos) arte documentada en todo o terzo norte peninsular, desde Euskadi e León, ata chegar a Galicia. Quede iso para outro día.
(A sereíña de Copenhague, tributo dos daneses ao relato de Andersen. Era tamén muda, vemos aquí outro dato de paneuropeísmo, vínculo de unión entre partes distintas de Europa, un mito compartido; foto tomada da Internet)





martes, 5 de xullo de 2016

ENTREVISTAS A HOMES QUE AMAN GALICIA



ENTREVISTA AO PRESIDENTE DA REAL ACADEMIA GALEGA

 (Todas as fotos, agás a da placa do noso Instituto, están tomadas da Internet; nesta aparece fotografado o actual Presidente da RAG)
[Seguimos coa entrega dalgunhas das entrevistas que lles serviron de traballo de fin de curso aos nosos alumnos de Oratoria Aplicada; desta feita tócalle a quenda ao Presidente da Real Academia Galega, quen amablemente recibiu á nosa alumna, na sé da Institución; desde aquí agradecémoslle que nos dedicara parte do seu tempo]

Entrevistadora: Soledad Fernández-Cid Lloveres, alumna de 1º de bacharelato no curso 2015-6.


-          Onde se formou academicamente? Tivo algún profesor que dalgunha maneira lle contaxiase especialmente o amor pola lingua ou que marcase para vostede un antes e un despois?



-         En relación ós estudos universitarios, estudei na universidade de Madrid de 1948 a 1953 no que daquela se chamaba a “Facultade de Filosofía e Letras” que naquel momento, en toda España, eran os dous primeiros anos de estudos comúns: literatura, historia da cultura, latín, grego, historia da arte etc. e logo o terceiro, cuarto e quinto ano eran estudos xa dunha especialidade: había sete. Eu fun estudar a Madrid, xa que vivía nunha aldea de Ribadavia (da provincia de Ourense), porque quería estudar Filoloxía Románica e como non había Filoloxía Románica na Universidade de Santiago, decidín non facer os dous primeiros anos comuns aquí e marchar directamente a Madrid, naturalmente, convencendo previamente ós meus pais, de que quería estudar Filoloxía Románica. O profesor que máis me marcou foi Don Rafael Lapesa, catedrático de gramática histórica e de historia do español en terceiro e cuarto curso. Profesor que me marcara na universidade? Realmente el dun xeito fundamental, e logo en menor nivel, o catedrático de lingüística románica Dámaso Alonso: poeta da “Xeracion do 27” xunto con Lorca, Alberti etc. Pero hai nesa facultade un catedrático de historia que é de Ferrol, Santiago Montero Díaz, que ese si me marcou oratoriamente. Os outros marcáronme intelectualmente, profesionalmente… pero cada vez que eu asistía a unha conferencia ou disertación de Santiago Montero Díaz (que aínda que non era profesor meu, varios alumnos e mais eu iamos ás súas clases porque nos gustaban) ese si que me marcou. Eu teño así unha certa sona de orador, de persoa que ten unha certa arte na utilización da palabra, e eu creo que o pimeiro en marcarme nese sentido foi este catedrático de historia antiga: Santiago Montero Díaz.

 (No salón de plenos da Academia)



-          Cando descubriu a súa vocación? Sendo realistas, pensou alguna vez que chegaría a ser presidente da Real Academia Galega?





-          Pero cal é a miña vocación? Eu nunca tiven vocaciónde presidente da Real Academia Galega. A miña vocación é a vocación ás letras e descubrina quizais en terceiro ou cuartoanode bacharelato por un profesor chamado Don Bernardino Graña Refojos, en Ribadavia, que é pai dun poeta que é académico chamado Bernardino Graña Villar. Eu creo que a el lle debo a inclinación ás letras, tanto polas súas clases na aula pero sobre todo porque fóra da aula a min tíñame unha certa estima: deixábame libros, comentábame libros e incluso estaba escribindo unha novela que me lía a min para arrecadar o meu parecer. A el débolle a miña inclinación polas letras e a el débolle bastante saber en literatura e latín, que non era pouco para alguén que ía estudar letras como fixen eu. Pero claro, non se ten vocación de presidente da Academia Galega. Levo de presidente tres anos e un mes, e aínda me faltan once meses: hai catro anos pensaba tanto en ser presidente da Academia como en ser presidente de Tailandia, que case non sei onde está. Sucederon cousas de tipo máis ou menos anómalo polas que dimitiu Méndez Ferrín, quedando aquí unha especie de baleiro. Algúns amigos dixéronme que pola idade ou polo que fose, debería asumir a responsabilidade de presentarme a presidente. E eu fixen iso como un servicio público. Eu son marxista e militante do Partido Comunista, e se son un pouco consecuente con esta ideoloxía en min debe de prevalecer máis o público que o privado. A academia consómeme moito tempo, con entrevistas como esta ca que estou moi contento. A miña vocación dentro das letras é principalmente a lingüística, non estando tan ligada á literatura.


(A historia do noso Instituto vai unida á historia da Real Academia Galega: xa traballamos os membros do equipo da Biblioteca Escolar este tema e axiña o retomaremos para o blog)

-          Está a ler algún libro actualmente?





-          Pois acabo de ler por oitava vez O Quixote e ademais din varias conferencias sobre esta obra. Unha en que falei de Cervantes en Cervantes, un concello de Lugo, colindante con León, onde ten os antecesores o autor. Teño que confesar, aínda que con algo de rubor, que estou lendo a última novela de Vargas Llosa.



-          Gustaríalle, que nalgún ano posterior, se lle adique o Día das Letras Galegas a algún autor en particular?





-          A bastantes autores, si. Gustaríame que se lle adicara ó gramático ourensán Juan Antonio Saco Arce que escribiu a primeira gramática galega importante no ano 1868. Gustaríame que se lle adicara a Florencio Baamonde Lores, un dos primeros entraducir do grego e o latín ó galego no seculo XX. Tamén a Florencio Delgado Gurriarán que estivo no exilio en México e alá morreu polo ano setenta e tantos. Tamén a Antonio Tobar, poeta ourensán. A Carlos Casares, e moitos máis.

 (Foto de Isidoro Brocos, profesor que fora de Pablo Picasso na Escola de Artes e Oficios situada daquela na primeira planta do noso edificio e membro correspondente, asemade, da RAG)



-          Como se sente sendo opresidente da Real Academia dunha lingua que perde unha cantidade considerable de falantes tódolos anos?





-          Eu non me sinto mal como presidente da Academia Galega, síntome mal como cidadán da cultura galega. Eu son falante de galego porque o aprendín na miña casa, dos meus pais. Aínda que eu aprendín o galego tarde, porque nacín en Vigo nunha taberna que tiñan os meus pais e daquela meus pais, que entre si falaban en galego e meu pai practicamente non sabía falar o castelán, miña nai si, porque lía novelas,ía o cine… e a nós falábannos en castelán, pero o 1 de xaneiro do 38, cando cumpro os nove anos veño para a aldea de Ventosela, a catro quilómetros de Ribadavia, e desde ese momento empezo a falar o galego que falo na casa e cos amigos, pero que non falaba na escola nin nos espazos importantes. Isto é o que leva a xente, e tamén a min, a sentir una subestimación para o propio porque se o outro idioma é o idioma dos ricos, dos que visten ben, dos que viaxan, dos que teñen libros etc. pois será un idioma mellor. E se o outro é os dos que andan farrapentos, descalzos, pasan fame e son máis feos, porque claro, os pobres son máis feos que os ricos (iso está estudado que é así) pois claro, as connotacións que ten o idioma dos pobres son negativas. Por exemplo, se eu digo: “A min gústanme as cereixas que apareceron na cerdeira a primeiros de maio” é igual de valioso dende o punto de vista filolóxico que dicir: “A mí me gustan las cerezas que aparecieron en el cerezo a primeros de mayo” Así que o idioma en si mesmonon é mellor nin peor, senón distinto.


-           Pensa que o galego é una lingua politizada? Pensa que a lingua debe estar por riba das ideoloxías ou que pola contra se debe acadar un certo compromiso político coa lingua?


-Bueno, aí hai moitas cousas, querida amiga. Eu sei que en moitos discursos de distintos grupos políticos de Galicia, cando se fala do idioma hai unha visión politizada. É que realmente case é imposible ser apolítico na vida. Cando alguén di que é apolítico non o é nunca. Nós podemos non ser dun partido político, saber pouco de política… Se agora vostede ve que na saída, na rúa, hai un rapaciño de cinco anos e chega un mangallón de vintecinco e comeza a darlle puñetazos, aínda que vostede non sabe moi ben por que pasou eso, en principio toma partido polo neno: está facendo política. Facer política é tomar partido. Debemos tomar partido en favor do galego, unha lingua que ten vivido circunstancias moi adversas, pero debemos de tomar partido de tal xeito que a nosa proposta sexa unha proposta para todos. Cando se di: “Bah, o galego fálano os da aldea e os do Bloque”… Pero hai moita xente que non é de aldea nin do Bloque e que fala galego e defende o galego, polo tanto o galego debería de unirnos e lamentablemente non sempre nos une. E, por tanto, mentres non se chegue a esa filosofía e a esa práctica, realmente o galego vai seguir tendo problemas. Pero non hai ningunha razón para que un comunista non defenda o galego e para que un militante do PP non defenda o galego se é o idioma da súa xente e da súa terra.