martes, 27 de setembro de 2016

LENDO A



LENDO A


LENDO REFRÁNS DOS XUDEUS SEFARDÍS

 (Mapa antigo de Toledo)

Xa sabedes, os que fostes alumnos meus, o moito que me gustan os refráns. Este ano, tras máis de 15 sen facelo, dou clase en 4º da ESO e todos os días empezo cun refrán. Escríboo na pizarra e logo pido ou ben que sinteticen o tema (nunha palabra, ou nunha frase nominal) ou ben que mo expliquen coas mínimas palabras posibles. Este día –non quero cansarvos- lembrei un da miña avoa coruñesa (díxenlles: vouvos dar un refrán de vellos, pero aí queremos chegar todos...): “Quen pasa o outono, pasa o ano todo”. E preguntei a ver que entendían. Tras uns dez segundos, levantou a man un rapaz. Deille a voz: “Significa que igual que caen as follas no outono, poden caer mortas as persoas nesta época, como se houbese a crenza de que é unha época do ano en que morre máis a xente”. Pareceume brillante. Transversalmente recordeilles que cae máis o pelo e que si, hai que coidar sempre a saúde e o corpo,  mais especialmente debemos preocuparnos no cambio de estación. Creo que a eles tamén lles gustan algo os refráns. Non é infrecuente que me digan antes de irme, e o refrán do día que?



Teño un libro nas mans absolutamente delicioso. Titúlase: Refranes de los judíos sefardíes, e o responsable desta coidada edición é Enrique Saporta y Beja. Compreino en Toledo, facendo a Ruta do Quijote cos alumnos de bacharelato do Instituto.

O primeiro que chama a atención é a lingua, tan arcaica, un español de sabores cervantinos, de séculos áureos... e con influencias doutras linguas, do turco por exemplo. E eu atreveríame a dicir que do galego-portugués tamén. Logo vos poño algún caso. Outra cousa que chama a atención é a idiosincrasia: os refráns, coma as frases feitas, son depositarios de costumes, tradicións, cosmovisión do pobo que os xera. Mirade este: Le quitó el ojo preto (=sacoulle o ollo negro), hai que ter presente para entendelo que os ollos negros son apreciados pola cultura sefardí como os máis fermosos: logo quitarlle iso a alguén vale por dicir que lle arrincaron o máis valioso que tiña. Ou escoitade estoutro: Quien come peche, meche ‘quen come peixe, mexe’, é dicir, arrola o berce, de onde se deduce que consideran afrodisíaco o peixe (nós consideramos máis ben o marisco como afrodisíaco, e especialmente as ostras).



Igual que na mitoloxía e en xeral, no imaxinario popular galego, vemos no mundo sefardí que aparece  con frecuencia o número sete para ponderar, para simbolizar o todo ou gran parte do todo: culevra de siete cavesas, por exemplo.

Igualmente é digno de subliñarse a existencia dunha especie de refrán para significar que alguén é ou parece ser adiviño: Comió medra de endivino ‘Comeu merda de adiviño’. En galego temos dúas variantes, unha medieval (Avuitor comestes, que adevinhades, nunha cantiga de Estevan Coelho) e outra máis actual (Comiches moucho, que adiviñaches), sempre co vbo. comer

 (Enxoval de noiva hebrea. As 3 fotos foron feitas por Charo Soto na exposición visitada en Toledo en marzo de 2016)

Algúns refráns relembran moitísimo o folclore contístico europeo... Velaquí un par de casos: Todo lo que quita de la boca: perlas y diamantes: simbolizan as boas palabras que saen da boca dalgunhas persoas, coma un don: así tamén aquela rapaza boa a quen a mala madrastra manda á fonte (como enésimo traballo do día...) por auga e alí atopa unha fada madriña, a nena é xentil, malia o cansazo, e a fada concédelle que cada vez que fale, saian pola súa boquiña perlas sen fin... E estoutro refrán: Quitar el pelo del huerco (onde o huerco  conmuta polo demo), tamén é doado de vincular a aquel conto popular, onde o personaxe protagonista debe lograr precisamente iso, arrincarlle un pelo ao demo (faino mentres dorme, normalmente coa axuda da nai do demo, nai amable). O valor do refrán é lograr algo moi difícil, como sarcarlle cartos a un avaro ou así.

 (Sinagoga de Santa María a Branca, Toledo. Foto tomada da Internet)

Naturalmente hai tamén refráns universais (que transmiten conceptos de valor universal, que se documentan en moitas culturas do planeta): chama a miña atención os que ponderan o silencio e aqueloutros emparentados que advirten dos perigos de falar... Coincide este punto de vista con moitos outros refraneiros (relembremos o moi galego que di: A mellor palabra é a que está por dicir), pero especialmente coincide coa paremioloxía árabe e especialmente libanesa, no que eu sei.

La palavra tiene cuatro cantones (catro recantos ou esquinas: catro formas de entenderse, como mínimo...).

La palavra tiene dos cutchiyadas (dous gumes: agrada ou fere).

La palabra vale un ducado, el cayar cien (non precisa comentario).

Palavrada y piedrada no atornan atrás (común nas linguas hispanas).

Outro concepto de valor case que universal: Comer e bever asentado, durmir de costado. A chamémola interdición de comer de pé aparece en galego. Da nosa nai valdeorresa: Saco de pé nunca cheo é, hai variante quizais máis coñecida: O que come de pé nunca cheo é, e sabemos, grazas ao Padre Sahagún, que os nahua aconsellaban sentar para comer: No comas de pie, te casarás lejos, dicían.

Rematamos xa. Vouvos citar un monllo de refráns sefardís onde é posible albiscar influencias do noso dominio cultural occidental ibérico:

Pan con buracos, queso sin buracos (variante: Pan con ojos y quezo sin ojos). Á parte da orixe occidental da voz buraco, vede que este refrán está ben documentado na paremioloxía galega: O pan, con ollos; o queixo, cego, e o viño, anexo (Vázquez Saco, nº 17537, en Cadernos de Fraseoloxía Galega5, p. 660) (Variantes na mesma páx: Pan con ollos e queixo sen ollos; Pan con ollos, queixo sin ollos e viño que salte ós ollos).

Cedasico nuevo, ¿onde lo meteré?, e Cedasico nuevo, tres días a la paré parecen estar construídos seguindo o modelo das frases proverbiais galaicas:  Miña peneiriña nova! (frase que se di cando alguén está moi ilusionado ou contento por unha novidade), e Miña peneiriña nova, tres días na trandeira e os outros na borralleira; Peneira nova, quince días (expresan escepticismo sobre o que pode durar un capricho ou unha ilusión nova).

No enmelesques ajos con barajos parece estar construído sobre a paremia galega na que combinan allos con bugallos.

Muera Pato, muera farto parece estar feito sobre Morra Marta e morra farta.

Un camino, dos mandados (cun significado paralelo a matar dous pombos dun tiro): coñecemos tres variantes en galego. Unha recollida da oralidade: Facer dun camiño dous mandados; as outras recolleunas Vázquez Saco: nº 7413, Cun avío fanse dous mandados, nº 7415: De camiño, dous mandados (cita o noso erudito sacerdote a Correas, pero co subs. vía, Una vía y dos mandados. A palabra ‘mandado’ co valor substantivo de ‘encomenda, encarga’ documéntase na lírica xa no 1220.

Si el buey lo encornó, en buen lugar lo etchó está construído sobre un modelo galego, do que temos unha vez máis unha serie de variantes: Boi que me turrou, en boa terra me botou; O boi que me acornou, ben me escarmentou; O boi que me escornou en boa parte me deitou (Pedro Benavente e Xesús Ferro, Refraneiro Galego da vaca, p. 33; a explicación semántica semántica máis convincente é destes dous autores; citan o aforismo latino Ex malum bonum, quer dicir, que ás veces dun mal atiramos proveito).

Percura por la ventura recorda moito a combinación do mesmo par léxico presente na paremia galega  A mala procura trae a mala ventura. Pero o refrán sefardí cambiou a polaridade negativa pola positiva: hai que procurar (esforzarse) para ter ventura.

Outros posibles galeguismos no refraneiro sefardí que estamos considerando serían: Mungirlo a uno ‘espremer a un’ (documéntanse ben no DdD as variantes de muxir con sílaba trabada por nasal: munxir, munguir).

Longe de vista, longe de corasón (vello refrán galego e portugués, que se corresponde ben co castelán Ojos que no ven, corazón que no siente).

Lo contado se lo yeva el gato (refrán moi común e ben documentado, tanto en galego como en portugués actuais, hai variante co lobo, Do contado come o lobo).

Salen cativos todo tiempo que están bivos (di o comentarista que cativo ‘ruín, malo’ é un posible italianismo; igualmente e quizais con maior probabilidade, un galeguismo, cfr. Que farey eu, cativo pecador,  xa no 1240, no Corpus XELMÍREZ).

Podiamos seguir con outros posibles galeguismos léxicos, abundantes no refraneiro sefardí, pero queden na man (ou no tinteiro, se preferides). Iso si, concluamos marabillándonos do amor desta xente, os sefardís, pola terra de España e Portugal. O meu esposo, discípulo que fora de Manuel Alvar, que en paz descanse, recorda aínda que cando o novo Manuel fixera a mili no norte de África, aproveitaba para recoller doces cancións sefardís (de vodas, de amor..., preciosas, puiden ler algunhas). Muñoz Molina escribiu hai tempo xa un libro, Sefarad, cuxa lectura tamén vos recomendo. E aquí déixovos por hoxe.

Quédame unha curiosidade: en Corme, provincia da Coruña, din coma unha especie de refrán ou mote, ou xogo lúdico de palabras: Fotes, viñetes e nada me trouxetes. Esas formas verbais de pretérito de indicativo son propias da lingua sefardí (Comites, no comites, en la meza estuvites, por poñer só un exempliño deste noso libro comprado en Toledo). A fórmula cormelá é moi coñecida polos cormeláns, mais local. Dá a pensar que houbo unha xudaría, un asentamento xudeu nesa vila rica na beira do mar Atlántico. Non é o único caso en Galicia, evidentemente, onde houbo varias. A xudaría máis famosa de Galicia estaba en Rivadavia, ou polo menos é unha das que levan máis fama...


mércores, 21 de setembro de 2016

A NOSA CASA



A NOSA CASA


AS DONAS DO EUSEBIO PRIMEIRO



Xa sabedes que estivemos celebrando o 125 aniversario do ‘Instituto da Guarda’. Con ese gallo entre o alumnado do Club de Lectura e mais unha servidora elaboramos unha serie de murais con fotografías das mulleres do Eusebio. Unha selección, naturalmente. Ben como alumnas, ben como docentes, polo noso Instituto pasaron toda unha galería de personaxes. Houbo pintoras (Mª Dolores Díaz Baliño, Carmela Correa-Barceló...), escritoras (poetas como Ángeles Penas, Mª Pilar Pallarés ou Luisa de la Esperanza Villalta, a quen recordamos cando facía COU no Eusebio, fermosísima criatura a quen a Parca axiña lle cortou os fíos da vida –moito sentimos non ter unha foto mellor dela que a pequerrechiña que aparece no mural), científicas (Celia Brañas, Mª Luisa Telo,  Mª Josefa Wonenburger...), docentes de Universidade (Mª Rosa Sara Saurín de la Iglesia...), politólogas (Pilar García Negro, a quen se lle debe a primeira conferencia pronunciada en público en galego no noso Instituto, sobre Castelao –polo menos é a primeira da que hai constancia documental), investigadoras (Mª Dolores Cabré, Mª Rosario Castells, Isabel Martínez-Barbeito, Carmen Pallarés....).

 (Outra ilustración de Mª Dolores Díaz Baliño. Docente do noso Instituto, tía de Isaac Díaz Pardo, polo seu estudo pasaron ilustres nomes da arte galega, como a tamén pintora Mª Antonia Dans)

Debo desde aquí agradecer unha vez máis a colaboración de todas aquelas persoas ás que interroguei na procura de datos e algunhas outras ás que me atrevín incluso a pedirlles unha fotografía. Todas foron xentís, comprensivas e colaboraron encantadas.

Como somos humanos e sentimos con intensidade maior o que nos toca moi de preto, quixera que me permitirades relembrar con afecto a María Muruais, xa falecida, a que fora a primeira muller directora do Instituto, e profesora miña de inglés. Recordo que nos primeiros cursos do vello bacharelato eramos poucas as rapazas que escolliamos inglés, ela poñíanos en roda e asignábanos un novo nome, un nome máis británico, digamos. Eu era Elsie.



Recordarei así mesmo sempre con cariño inefable á catedrática de latín, Mercedes Boado, a quen debo terme inclinado polas letras (dubidaba...), tanto e tan ben nos sabía introducir no universo das linguas itálicas, no mundo da tradución.



De María Teresa Rdguez. Taboada xa falei un pouquiño na prensa, ao ser entrevistada por unha nosa ex alumna, Claudia Morán, agora xornalista. Amei, amo e amarei a literatura cervantina porque ela, Mª Teresa,  sementou a base en nós. Os seus apuntamentos sobre a xénese do Quijote inda os gardo na memoria con fidelidade: ninguén na facultade compostelá superou en riqueza e  profundidade aqueles apuntamentos.



Houbo profesoras no Eusebio, logo docentes de Universidade, que, á súa vez, contribuíron a que das nosas aulas saísen futuras profesoras universitarias: é o caso de Ana María Álvarez Pellitero, quen fora profesora de Yolanda Novo.



E houbo unha muller, compostelá de nación, que pasou brevemente ensinando no Instituto, para establecerse logo como arquiveira en Ávila. Tereina sempre na miña lembranza, pola pegada que deixou nas persoas ás que podemos chamar as súas herdeiras intelectuaias ou profesionais. Chegou ás miñas mans unha peza de oratoria (unha conferencia titulada co nome da homenaxeada e recordada: Carmen Pedrosa Pérez-Davila, archivera y gestora pública) dunha súa sucesora no arquivo provincial de Ávila (Carmen López Sanchidrian: a conferencia impartiuna no Foro Guiomar de Ulloa o 5 de marzo do 2014) que para que dicirvos, emocionoume. Se a inmortalidade fose causa de dúbida e incerteza, velaquí temos unha proba irrefutable de que si é posible permanecer: permanecemos, permaneceremos algúns de nós na memoria dos outros, amigos, discípulos...

mércores, 14 de setembro de 2016

VISITANDO



VISITANDO "Starmus 2016"


O verán é, para moitos de nós,  tempo de viaxar. Hoxe imos ver onde pasou boa parte do verán o noso colega e amigo, e profesor voso,  Mario S. García. Xa sabedes que, á parte de docente e físico, el ama as estrelas e eses mundos siderais. De feito, este sábado pasado estivo na Veiga, preto de Valdeorras, preto de Pena Trevinca, nun dous dous espazos de Galicia denominados star light, se non erro, espazos privilexiados para observar o ceo, e alí impartiu unha conferencia. Mais tamén viaxou a Tenerife e despois estivo en Canadá. Prometinlle unha introdución mínima: agora que fale el. Dámosche xa as grazas, Mario. Que haxa na túa vida moitos veráns frutíferos coma este!

 (Mario S. García con Chris Hadfield)


“Pois si, este verán foi ben viaxado. Deixemos a experiencia de Canadá para máis adiante. Vou contar o que para min foi asistir a Starmus. O creador, o astrofísico de orixe armenio Garik Israelian, melómano e músico por afección, ten moitos colegas que tamén desfrutan escoitando ou creando sons. E viceversa, moitos músicos vense atraídos pola Ciencia coma fonte de inspiración. O caso é que hai uns anos, Garik “tirouse pola borda” organizando o primeiro Starmus, un evento que aúna ámbalas dúas disciplinas. Para iso chamou a persoeiros coma Brian May, membro da lexendaria banda Queen e tamén astrofísico. Todos eles, entusiasmados, chamaron a outros colegas (porque os científicos, coma nós, fan cousas do estilo de “que vai Hawking á festa? Pois eu tamén quero ir!”). Garik case perde a saúde e tamén puxo en xogo o patrimonio personal, pero aquel tolo evento tivo unha resonancia a escala planetaria. Logo viría o segundo, que tamén petou de noticias os informativos e levou o nome das Illas Canarias como un destino algo máis que de sol e praia. Daquela eu non puidera asistir pola data de celebración, pero agora, á terceira, tiven a oportunidade, e quedei pampo cada día co que vía. Para explicarme, permíteme unha comparación primeiro. Imaxina que, como afeccionada ao balompé, segues as estrelas da liga española, o que non quita que lle botes unha ollada aos grandes xogadores doutros países e que admires as grandes estrelas de tempos pasados. Agora imaxínate que hoxe tes a oportunidade de, un tras outro, poder velos en directo, falar con eles, sacar unha foto de recordo… Sería un bo plan, non si? Pois imaxínate que mañá podes repetir con outros, e pasado outra vez… así ata cinco días!

 (Concerto de Anathema, coa presenza de S. Hawking)


Para min foi incluso esgotador! É que non dabamos feito! Os horarios eran maratonianos, e máis que comer, repoñiamos forzas polo camiño co que podiamos. Tivemos a sorte de saber o hotel no que se aloxaban, e para alá iamos cada día para velos máis de cerca. Mesmo deixabas de estar cun premio Nobel para ir ás carreiras a saudar a outro. Na cabeceira do cartel de Starmus estaba o astrofísico Stephen Hawking, aínda así o certo é que xuntáronse ata  oito galardonados xuntos e iso é un acontecemento que nunca antes se vira,. Stephen fora á segunda edición e decidira voltar ás illas coa súa vontade inquebrantábel. E para agradecerllo, creáronse as medallas co seu nome. Divulgadores da Ciencia, músicos, astronautas, cosmonautas e científicos, todos eles facendo piña con Hawking, todos eles desfrutando duns días de certo descanso co clima das illas, mesturándose con xentes que viñeran de todo o mundo a renderlles unha homenaxe sincera.


Para min foi moi emocionante falar co físico Kip Thorne, pai do incríblel experimento LIGO, o que detectou as ondas gravitacionais. Firme candidato para o Nobel, Thorne anda a preparar a súa segunda película, tras o éxito de Interstellar.


Tiven a satisfacción de falar con Chris Hadfield, astronauta canadiano, e non me defraudou. Sabedor do valor que teñen os seus vídeos de divulgación na Estación Espacial Internacional, e da versión do clásico Space Oddity que segue estoupando nas redes, fixo un papel impecábel. É igual que o que describe no seu libro Guía de un astronauta para vivir en la Tierra (que podes atopar na biblioteca do Eusebio).

 (Con Neil deGrasse)



E Neil deGrasse Tyson, astrónomo e divulgador norteamericano, que como sucesor do lexendario Car Sagan foi o condutor da serie Cosmos: A Space Odyssey. Por certo, Neil estudou nun instituto de ciencias no Bronx neoiorquino e sabedes cantos premios Nobel teñen saído da súa escola? Pois tantos coma en toda España!  (dá que pensar, non si?)


Tamén moitos outros: Brian Greene -quen traballa nas teorías de supercordas-, Adam Riess -Nobel por demostrar a expansión acelerada do Universo-, Brian Cox -outro xigante da divulgación científica-, Jill Tarter -impulsora da busca de vida intelixente extraterrestre-, Carolyn Porco -astrónoma especialista nos planetas exteriores-, Joel Parker -científico da NASA que traballa nas sondas New Horizons e Rosetta-, o astrónomo e lord Martin Rees, o astronauta suízo Claude Nicollier -foi un dos que lle puseron gafas ao telescopio espacial Hubble para que funcionara ben-, Sir Roger Penrose, Richard Dawkins, Brian Schmidt, Robert Wilson…


O venres, último día desta edición, o protagonismo absoluto foi para a música e para o homenaxeado. Hawking prestara a súa metálica voz para unha magnífica versión de Pink Floyd feita polo grupo Anathema (‘Keep Talking’). E non podía quedar na grada.  Subírono ao escenario e alí estivo! Sarah Brightman, Rick Wakeman, Chris Hadfield, a Orquestra Sinfónica de Tenerife, un longo concerto de Hans Zimmer -compositor da banda sonora de Interestellar- coa participación final de Brian May, sempre cun fondo visual de envolventes imaxes… ao remate estabamos todos case exánimes!


Starmus foi unha experiencia única e moi enriquecedora. Desexo que siga por moitos anos, e gustaríame voltar, sen dúbida.”

mércores, 7 de setembro de 2016

BUSCANDO PALABRAS



BUSCANDO PALABRAS.

A TARABELA DAS TOUPAS.




Cando concibimos este apartado, o enfoque dirixíase aos libros. Pero vou ampliar o radio de acción da busca de palabras e imos reter tamén as oídas. Esta frase, é (coma) a tarabela das toupas, referida a unha persoa que falaba e falaba, incluso sen vir ao caso, e de forma algo inconexa e sen sentido, oínlla a Lala, e ao admirarme eu e interrogala sobre ela (exercendo o que se chama a función meta da linguaxe, tan útil), dixo: ah!, non sei o que significa, pero dicíao sempre así miña nai. A nai de Lala, Gloria, xa pasou a mellor vida. Hoxe andaría polos 90, e foi nada e criada en Silleda, terra de Trasdeza, provincia de Pontevedra e diócese de Lugo (relembrade a importancia das parroquias no territorio galaico: recordade tamén que é grazas a elas como dispoñemos, ad maiorem gloriam Dei et Gallaeciae, dese documento único, o chamado Parroquial Suevo).

Xa preguntei a varios dezaos se coñecían o que era e como era esa tarabela das toupas e ninguén soubo responderme. Está claro que o uso de Lala é metafórico, e xa que logo, secundario. Parece unha lei axiomática do cambio semántico: o valor figurado ou metafórico é sempre secundario con respecto ao valor recto, real?, o máis apegado ás cousas, á terra, ao home de carne e óso, ao que chamamos normalmente realidade.

 (A tarabela feita polo meu sogro dezao, de madeira; co vento vira e vira veloz; a foto foi feita por Charo Soto)

Sabemos o que significa tarabela? Sabemos que é voz polisémica, inda descartando os usos metafóricos. E inda que os metafóricos sexan os primeiros que acudan á mente do falante galego actual. Hoxe pregunteille á miña nai, valdeorresa, octoxenaria lúcida de mente e estupenda de aspecto: mamá, que é para ti unha tarabela? Resposta veloz: unha que fala máis da conta...E engadiu: Que tarabela é!, dicíase... Non, non sei de ningunha cousa que se chame ‘tarabela’...
Pérdense as cousas, pérdense as palabras, ou pérdense parte das acepcións das palabras. Por iso din os expertos en fraseoloxía que as unidades fraseolóxicas (ou modismos) son un bo depósito para arcaísmos ou palabras descoñecidas xa no uso normal...
Pero a voz tarabela (e o seu correlato en masculino, tarabelo) inda figura nos dicionarios cos valores rectos, aplicada a palabra a cousas concretas, feitas noutrora pola man do home. O meu sogro fíxome pouco antes de irse para o outro mundo unha tarabela de madeira. Logo busco a foto. Era coma un xoguete en forma de  hélice cravado nun pau, que daba voltas seguidas ao correr un neno con ela na man, ou ao ser movida polo vento sen máis...
No dicionario de Estravís como primeira acepción figura un uso recto (e porén, dubido que sexa o primeiro: cando hai polisemia pode darse unha xerarquización, unha derivación, nun sentido paralelo ao xogo que establecemos entre un étimo, pater/mater e os seus derivados, así dicimos que nai deriva de mater e pai de pater): “Espantallo formado por unhas aspas de madeira que ao seren movidas polo vento moven uns mazos que golpean na tábua”. Moi parecida á tarabela do meu sogro, en canto que hai aspas/hélices que se moven ... Está claro que ambas acepcións (B e C) están fortemente vinculadas, é moi posible que ambas sexan acepcións secundarias a partir dunha anterior (A), sen que forzosamente haxa que considerar que C derive de B, nin que B derive de C: ambas derivarían de A, pero hai xénese  independente ou semiindependente: B e C responden a esa xénese semi-independente de A.

 (A tarabela de carpinteiro; as tres fotos están tomadas da Internet)

Pregunteille tamén a Emilio Facal, o voso profesor de inglés (ten un coñecemento do léxico bergantiñán riquísimo), e rapidamente indicoume o valor que para el é o único (primeiro e absoluto no seu acervo lingüístico ou no seu dominio idioléctico, este é un valor que podiamos chamar idioléctico): “Unha tarabela é un berbiquí,  a tarabela de carpinteiro... apóiase nun tallo e logo leva unha especie de ... enganche ou pau para fixar... e logo dáselle así coas mans e vai furando, é a tarabela, un berbiquí  grande, tarabela de carpinteiro”. Fixádevos que temos unha acepción nova, con nova funcionalidade para a cousa; esta nova acepción, D, non é tan nova no tempo, porque vémola xa recollida por Sobreira no XVIII (no DdD: “barreno grande”).
Tamén vemos no DdD que hai un insecto coleóptero que ataca o trigo e outros grans chamado tarabela. Eu atreveríame a facelo derivar da acepción D, por transposición metafórica, porque o bicho fura no gran coma un berbiquí.
Sen saírmos dese Dicionario de Dicionarios, documentamos igualmente a tarabela  “carraca que se coloca en los sembrados de cereales para espantar a los pájaros”: esta é a que chaman en Trasdeza a tarabela dos paxaros. Igual facía Facal para especificar: tarabela de carpinteiro, e así identificaba ou denominaba Gloria, a nai de Lala: a tarabela das toupas. É o que se chama en lingua unha expansión (con frase preposicional, de + termo, expansión xerada polo núcleo léxico común, tarabela: na miña opinión, a expansión indícanos que estamos diante de acepcións secundarias).
E cal sería a acepción A, a primaria, a base das posibles acepcións secundarias? Non teño seguridade matemática na resposta:  atrévome a pensar (pero mirade que cabe a posibilidade de  que a acepción primaria xa se perdera) en que talvez a primaria sexa a cousa máis simple posible... A humilde tarabela do muíño, se cadra. Ou a non menos humilde tarabela (=caravilla) para atrancar/pechar a porta...
As toupas sempre deron problemas ao labrego. E ao xardineiro tamén.  Un ano a miña irmá regaloume un aparello que comprara pola Internet  fabricado no estranxeiro: emitía ondas sonoras imperceptibles para o oído humano que escorrentaban as toupas. Chantábase en varios puntos estratéxicos no xardín e non era moi agresivo visualmente. Pouco funcionou... Ou se acostumaron axiña ou había que multiplicar por cen o número de chismiños.
Este día, en Arzúa, preguntáballe a Rosa que fan eles con respecto á proliferación das toupas e gustoume a resposta: non miramos pra elas..., nin caso. Paréceme moi práctico e económico. O malo é que hai noites en que soño que me afundo no meu propio xardín, de tan furado que está, como no conto aquel do Rei Lagarto... (variante da Bela e a Besta, era o seu un reino soterraño, e un día a futura raíña collendo coles cae polo burato...). Os paisanos da aldea do meu home dábanme a receita antiga: sacha e paciencia. Ou paciencia e sacha. Non me convence moito, resulta cruento e pide horas ao axexo. O meu defunto sogro poñíalles o gharamelo. Pillaba bastantes (dedicáballe ao labor un tempo que para que dicirvos...). Con todo, comentaba filosófico cando mataba algunha: Cando morre unha toupa, véñenlle nove ao enterro... Un labor de Sísifo. Xa vedes. O admirado Pensado Tomé, nun libro fundamental (El gallego, Galicia y los gallegos a través de los tiempos), recolle unha tradición curiosa localizada no Betanzos do século XVIII: para combater as toupas os campesiños facían que unha doncela noviña, unha garela –como din os betanceiros- de trece aniños, percorrese os campos completamente núa. Preguntábase o insigne filólogo coruñés (de Negreira) sobre o porqué deste rito... Calquera sabe, mais relembra algo a mentalidade medieval subxacente no mito do unicornio, besta que vén apousar a súa forza e a súa cabeza no regazo virxinal da doncela...


Rematamos: se sabedes da tarabela-carraca para escorrentar as toupas, avisádeme. E viceversa: se eu logro averiguar algo máis deste perdido e esquecido trebello, comunicaréivolo sen falta.