venres, 31 de marzo de 2017

Visitando Galicia dende o Google Earth

Feito por alumnos de 4º da ESO para a materia de TIC, dirixidos polo prof. Mario S. García. Este vídeo vai ter boa acollida nos vosos corazóns. Seguro que o desfrutades!

mércores, 29 de marzo de 2017

A NOSA CASA



Rof Carballo na revista Ronsel (Lugo).  


Alfredo Chavert Sancho, Eusebio da Guarda, 4ºC.




Juan Rof Carballo (Lugo, 1905 - Madrid, 1994): foi un médico, escritor ensaísta, membro da RAE (desde 1984), académico da Real Academia Nacional de Medicina, fundador da Sociedade Española  de Medicina Psicosomática  e pai desta disciplina. Pertence á Xeración do 36 e ten case trescentos libros de estudos científicos e algúns poucos con carácter literario ("Mito e Realidade de Terra Nai" coa colaboración de D. García-Sabadell en Vigo, ed. Galaxia) e  colaborou nalgúns outros como en "Tesouros Novos e Vellos" de Álvaro Cunqueiro, a quen lle escribiu o prólogo deste libro. Ingresou no instituto Eusebio da Guarda  da Coruña con 14 anos, onde estudou ata chegar á universidade, cando foi a Santiago de Compostela para cursar a carreira de medicina.

Entrei pola porta da Real Academia Galega, á esquerda estaba unha persoa tras un gran cristal, el saíu e saudámonos, pregunteille onde podía atopar un artigo dun escritor na revista Ronsel e el indicoume que subira á terceira planta, onde estaba o arquivo, a través do ascensor e acompañoume ata que chegou o ascensor e nos despedimos. Cando cheguei arriba, e abrín  a porta do ascensor, encontreime de fronte coa biblioteca e, dentro, atopábanse os meus compañeiros que tamén tiñan un traballo a facer pero que foron un pouco antes ca min porque eu tiña que asistir a unha actividade. Eles estaban buscando no ordenador aos escritores dos que tiñan que falar, despois deixáronme a min o ordenador mentres lle preguntaban á profesora de galego o que exactamente tiñan que buscar mais eu dubidaba en que revista tiña que buscar: Cristal ou Ronsel?, pregunteille eu tamén á nosa profesora pero quixen ir aforrando tempo e decidín empezar a buscar pola revista Cristal.  Acerqueime a unha porta preto da de saída da biblioteca e petei nela, levantouse un home do ordenador e achegouse a min, saudámonos e pregunteille como podería atopar un artigo de Rof Carballo na revista Cristal, el explicoume que tiña unha recompilación da revista do número un ao dez e saíu para ir buscala ao arquivo; ao volver axudoume a buscar ao meu autor ao final do gran tomo nunha páxina onde aparecen todos os colaboradores da revista e alí nos estaba. Eu descoñecía a existencia desta páxina e sen a súa axuda seguramente podería ter estado alí o dobre de tempo.

Tras isto, consultei outra vez o móbil e a profesora dixo que era na revista Ronsel. Busquei en Internet o número de referencia dunha recompilación e volvín  preguntarlle ao home, que volveu ao arquivo e saíu con outro tomo, case igual de grande ca o outro, da revista Ronsel: 
                
 
E axudoume de novo co mesmo procedemento, buscamos nas últimas páxinas e atopamos o nome do meu autor, mais no aparecía ni a data en que se publicou a súa obra, o nome desta nin ningún dato desta clase. O home tentou buscar en todas a partes do libro que non corresponderan á revista e onde puidese atopar máis datos, pero non foi así. Como consecuencia tiven que mirar poema por poema os autores (axudoume moito que os nomes destes fosen máis grandes ca o resto), tamén estaba mirando a miña compañeira para avisarme no caso de que pasara por alto o nome de Rof Carballo. O tempo pasou rápido pois atopei algún autores coñecidos ou comentáballes ao meus compañeiros cousas que me sorprenderon da revista (como que cada unha delas valía unha peseta).

Listado de colaboradores na fin do libro:


Cheguei ao último número da revista publicado en 1974 para celebrar os cincuenta anos desde a creación de Ronsel (1924), e consultamos na primeira páxina desta unha lista de todos os autores que colaboraran nese número e alí estaba Rof Carballo. Pasei páxinas ata chegar a unha co título: "Polifemo en Palacio", un ensaio escrito en castelán polo meu autor, que falaba sobre como Picasso (outro alumno do Eusebio da Guarda) puido captar, coas súas múltiples versións de "LasMeninas" de Velázquez, os verdadeiros significados da obra e as mostras de liberdade que están ocultadas nela (e esaxeradas por Picasso).


                
  Portada e listado de autores do último número da revista Ronsel polo seu 50 aniversario.
                   Rof Carballo empeza falando de que foi necesario que outro artista quixese mostrar a súa versión deste cadro e, de maneira inconsciente e con moita sensibilidade, mostrase todos os aspectos que Vélazquez ten ocultados na súa obra. Non lle interesa describir ou comparar a calidade estética das obras, quere  demostrar que, tras a perfección da obra de Velázquez, hai moitas cousas que non poden ver os nosos ollos mais si pode o noso subconsciente e que se poden observar de maneira máis clara nas obras de Picasso. Explica que o contraste entre o estilo dos dous pintores é a chave para saber que expresa verdadeiramente esa pintura, por exemplo, en "Las Meninas" de Picasso,estas quedan convertidas en cuadrículas que parecen ter tacto ou volume e, grazas a isto podemos ver que, nas de Velázquez, tamén existen figuras cuadrangulares e concéntricas, pero están disimuladas:

                       
 
As liñas vermellas indican as figuras xeométricas e cuadrangulares que poden apreciarse en ambos cadros.

Outro exemplo de esaxeración nas Meninas de Picasso podemos vela nas vidreiras da dereita que, na obra de Vélazquez, deixan pasar a luz que ilumina a escena mais está oculta entre os cadros e non podemos chegar a vela, a porta luminosa do fondo etc. Rof Carballo fala da beleza oculta que se atopa tras as "monstruosidades" de Picasso, aos que chama Polifemos tranquilos, e que reflicten ás figuras case idealizadas en "Las Meninas", chamadas Galateas tristes e baleiras. Picasso debuxa un entorno de prisión, propio da nobreza da época debido ás presión sociais, no que as Galeteas viven presas nun corpo de monstros (Polifemos).

Critica tamén á pouca sensibilidade artística que existe, por exemplo nos museos, pois fálase moito da perfección formal (perspectiva de fotografía estereoscópica etc.) desta obra pero non ven estas mensaxes agochadas, isto é o que nos cega e o que nos impide poder  ver a realidade. Distingue dúas maneiras de observar as cousas: observalas co ollo de Polifemo ou cos ollos de Ulises, a diferenza é que Ulises pode chiscar un ollo e pode seguir vendo, é dicir, o "ollo" único dunha cámara fotográfica nunca poderá captar o mesmo ca unha persoa. Destaca tamén que un dos ollos da infanta vai desaparecendo con cada versión a obra, ata que acaba por desaparecer e adquire a forma polifémica e reflexiona sobre quen é verdadeiramente o máis libre dos dous, a Galatea ou o monstro?, a princesa ou o bufón?
Finalmente explica que posiblemente fose o subconsciente de Velázquez o que deixou estes segredos e que foi o de Picasso quen logrou ensinalos máis claramente e que, dentro de cada ser humano hai unha loita interna entre a orde que nos proporciona unha ilusión de seguridade e a liberdade que rompe os camiños establecidos. Velázquez  quixo buscar a beleza que se encontra nas pautas e normas da sociedade e que establecen unha "esencia do belo" determinada, mais tivemos a sorte de que a realidade máis profunda se descubrise nas pinturas de Picasso.
::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::
ADDENDA: Rof Carballo foi alumno no noso Instituto. Velaquí a súa ficha, atirada do libro que publicamos co gallo dos 125 anos de ‘Instituto da Guarda’: Rof Carballo, Juan: Lugo, 1905-Madrid, 1994. Médico e ensaísta. Con 14 anos a familia trasládase á Coruña e estuda no Instituto da Guarda.  É citado por Emilio González López como compañeiro de bacharelato, do ano inferior ao seu. Foi discípulo de Gonzalo Brañas, a quen recorda con aprecio: “En el Instituto había tenido profesores admirables, Brañas, de Física, que con una modesta piedrecilla de galena nos abría los ojos sobre el mundo de las ondas hertzianas”. Cursa a carreira en Santiago de Compostela, onde participa do labor cultural do Seminario de Estudos Galegos e onde se relaciona coas personalidades sobranceiras da medicina e da cultura galega. Amplía a súa formación en distintos países de Europa. Fundou o  Instituto de Ciencias do Home e o Instituto de Medicina Psicosomática e Psicoterapia Médica; autor de numerosas obras científicas e de ensaio, entre elas destacaremos:  Patología psicosomática, Cerebro interno y mundo emocional,  Cerebro interno y sociedad e Fronteras vivas del psicoanálisis. Foi membro da  Real Academia de Medicina, e da RAE, desde  1984. Entre os galardóns con que foi honrado figura  a medalla Castelao.


(Retrato de Juan Rof Carballo tomado de Internet)

ADDE
Rof Carb

mércores, 22 de marzo de 2017

VISITANDO



Homenaxe a Urbano Lugrís


O venres 17 de marzo realizouse no instituto unha homenaxe ao pintor coruñés Urbano Lugrís dirixido polo profesor Xulio Cuba e o Colectivo In nave Civitas. A homenaxe comezou coa imaxe do mural “Marineda soñada” que foi pintado hai pouco no instituto. A continuación, visualizamos un fragmento do documental A travesía do océano que Iván Patiño realizou en 2014 sobre Urbano Lugrís.



No filme puidemos escoitar a diferentes estudosos do pintor explicando os seus cadros. O primeiro deles foi “Cuarto do vello mariñeiro” que foi descrito como un cadro dentro de moitos cadros, de feito, no seu lateral dereito podemos observar a representación pictórica dunha batalla naval.  Tamén escoitamos datos acerca da traxectoria de Urbano Lugrís: durante os anos 1948 e 1949 participou na construción da Capela de Santo Reis (único proxecto arquitectónico da súa carreira) e na década dos 50 entrou nunha época de “creatividade e bohemia” na que tivo gran importancia o poeta Avilés de Taramancos. No ano 1954 participou na revista Atlántida debuxando portadas e viñetas ata a súa censura polo réxime en 1956. Respecto á súa produción artística explicáronnos que unha influencia na obra deste autor foi a lectura de Moby Dick, que inspirou a recreación nos seus cadros dun mar en guerra.

(Foto cedida por Beni Vidal)


Na segunda parte da homenaxe léronse extractos de obras dedicadas ao pintor. A profesora de lingua galega e literatura Benigna Vidal leu un fragmento dunha obra de Avilés na que describe a Urbano Lugrís coma “un poeta de expresión plástica”, a alumna de primeiro de bacharelato Lucía Blanco leu Pranto por Urbano Lugrís e Jorge Carril leu o poema Alfonso Abelenda pilotando o grande navío da cidade nas noites da nosa mocidade.

Na terceira e derradeira parte da homenaxe saíron a falar tres membros do colectivo In nave Civitas. Moncho do Orzán falounos do influxo de Lugrís na súa vida e contounos que a súa admiración por el naceu grazas ao seu tío. Denunciou, ademais, o esquecemento que sofre Urbano Lugrís e o comparou co vello río Caramunchón que foi cuberto por cemento e que xa ninguén lembra. Despois Teresa Ramiro explicounos a súa visita ao colexio de Vilaboa que luce murais pedagóxicos pintados por Urbano. Durante a súa infancia asistiu á escola cos fillos deste pintor e considera que Urbano Lugrís era medio pedagogo, de feito, participou na misión pedagóxica realizada por Rafael Dieste na década dos 30 “Teatro de Títeres de Monicroques”.

Xa no final da homenaxe cantaron unha canción composta pola colectivo e explicáronnos que o día 22 de Nadal, con motivo da súa norte, van pola rúa gritando consignas como “O que pintou a Marola, pintou a mar tola” ou “Menos derrotismo e máis surrealismo”. Para rematar o acto o membro Xurxo compartiu connosco os versos de Bernardino Graña “Medre o mar, medre” e animounos a collernos da man e gritar “Orzán”. Por último tomamos unha foto.

                                                                                              Carmen Arbaizar, alumna de 2º bach. F





(Foto tomada por Pedro Rodríguez)

:::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::



Addenda: Urbano Lugrís foi alumno do noso Instituto. No libro que publicamos na celebración do 125 aniversario integramos unha pequena ficha sobre el. Quizais vos interese lela:



Lugrís González, Urbano Isolino: Coruña, 1908; Vigo, 1973. Pintor, muralista, escenógrafo, cartelista, ilustrador de libros. Como hai dúbidas nalgunhas fontes documentais sobre o ano exacto do seu nacemento, digamos que na Partida de Nacemento que consta na documentación do arquivo do IES Salvador de Madariaga (IESSM) figura a hora (cero y treinta minutos de hoy),  o día e ano (28 de xaneiro de 1908) e o lugar do seu nacemento (a casa paterna, rúa Rego de Auga, 38, 3º). E entre as testemuñas que asinan ese documento citado figuran: Salvador Golpe, M. Lugrís Freire –o pai-, José Fariña, Augusto Barreiro e Roberto L. Martínez. Aproba o ingreso no Instituto o 21 de setembro de 1918. O certificado médico que presenta no Instituto en agosto do 1918 está asinado polo célebre doutor Enrique Hervada. Cursou estudos oficiais no noso edificio no período: 1918-1919. Posteriormente matricularase na  Escola de Comercio. Foi amigo, entre outros, de Miguel González Garcés, Álvaro Álvarez Blázquez, Fernández del Riego, Castroviejo, Antón Patiño... A obra pictórica de Urbano Lugrís pode admirarse en distintos locais públicos da cidade herculina, na Igrexa Parroquial de Vilaboa (Culleredo, Coruña), Colección Abanca, Museo de Belas Artes da Coruña, Museo Massó, Confraría de Pescadores de Malpica de Bergantiños etc.

[Bibliografía básica: Urbano Lugrís nos fondos da Colección Caixa Galicia, catálogo editado no ano 2003, con fotografías de Xoán Piñón e un estudo de Antón Patiño].


mércores, 15 de marzo de 2017

GALICIA INMORRENTE


GALICIA INMORRENTE


LORIGA I

(Foto do que fora heroe da aviación, Joaquín Loriga Taboada. Tomada de Internet)

Tes que escribir sobre o Pazo de Liñares díxome Fita aquel sábado. Hoxe comprázoa, porque se aproxima o 19 de marzo, o seu día. Estabamos alí, esperando polo comezo dunha actuación teatral, mentres nos deleitabamos coas pezas do Museo das Marionetas que alberga. Si. Hai tempo que lle teño ganas ao tema. De todos os enfoques posibles, imos achegarnos desde este, a modo de porta pola que vos convido a entrar: o Pazo de Liñares era a casa de Joaquín Loriga Taboada. Aí naceu en 1895. O pazo era da familia da nai, dos Taboada. Os Loriga teño entendido que veñen de Cambados-O Grove. A fazaña máis sobranceira deste ilustre aviador foi o voo Madrid-Manila (1926: no mesmo avión ía tamén Ramón Franco Bahamonde). 

 (Lalín soubo homenaxear o noso heroe: na foto, de Internet, vemos o monumento feito por Asorei, situado no corazón da capital de Deza)

Porén, non quixera darvos datos que podedes obter lendo na Gran Enciclopedia Gallega, no libro de González Alén ou no capítulo correspondente do de Gómez Buxán e Rubia Alejos, Pazos y moradas hidalgas de Deza (estamos todos á espera da obra sobre Loriga do tamén dezao Gonzalo Navaza: por iso marco esta páxina co número I, cando leamos o libro de Navaza prometémosvos unha segunda parte, se estamos vivos e activos, se non abandonamos xa o blog, porque algún día terá que ser), senón que quixera adoptar outro punto de vista, máis familiar. O tataravó paterno dos meus fillos foi mordomo do pazo (contaba unha anécdota con el un paisano-caseiro das abandonadas posesións hai máis de vinte anos: dicíanos que ese noso ancestro éralle moi próximo ao señor marqués, e que nos derradeiros tempos deste marqués, apenas durmía e que en canto podía xa estaba pedindo que lle abrisen as fiestras, e co primeiro albor xa pugnaba por erguerse do leito: Xa é de día?, preguntaba, e daquela o tataravó dos meus fillos abríalle a despensa-lacena que debía estar preto de onde durmía, e claro, estaba dentro todo escuro, e dicíalle: Ve como aínda é de noite?). Parece ser, de feito son datos familiares obxectivos, que cando lle ían nacendo os fillos (unha morea) ao tataravó, abaixo no pazo, íalles poñendo os nomes seguindo o modelo dos bautizados arriba: Eliseo, Amalio, Joaquín etc. Eliseo era tamén o meu sogro –coma o seu pai- , que en gloria estea. Contábanos de moi boa man que Joaquín Loriga Taboada era moi amigo dos de abaixo. Dicíalle a nai, a descendente dos Taboada, Joaquín, ven, que están aquí os teus amigos (xente que viña se cadra de Madrid, xente de posibles), e o noso aviador, que estaba cos de abaixo, respondíalle: Mamá, xa estou cos meus amigos... Nós soubemos de anciás (de Fondevila, sta. Mª de Cortegada) que recitaban romances, tiradas de romances populares sobre os feitos de Loriga, do seu casorio en contra do criterio da nai, cunha modista ou costureira etc. Inda non fomos ver o lugar concreto, a lápida que cobre os seus restos mortais, no Corpiño, mais iremos se cadra esta primavera. Tamén quixeramos, nunha especie de peregrinaxe cos amigos, subir ao monte do Toxo, onde fixera a primeira aterraxe en terras galegas. 


 (Foto do Pazo de Liñares antes da restauración. Tomada de Internet)

Cando nós eramos acabados de casar gustabamos moito de ir explorar (séguenos gustando) por aquí e acolá nas terras de Deza e recordo perfectamente entrarmos naquel xardín abandonado e subir perigosamente polas escaleiras arruinados do pazo baleiro: fálovos de hai trinta anos: inda había pratos na alacena do conto e inda, ou marabilla, ficaban restos da pía de cristianar: no primeiro andar, ocupando un espazo principal. Estaba toda rodeada de cunchas, coma na igrexa da Illa da Toxa. Era unha fermosísima ruína.

 (Foto de 1890 aprox., tomada de Internet)


O Concello de Lalín comprou o Pazo no ano 2002, se non erro. O amaño foi unha obra inxente, na que participou o Concello lalinense, a Deputación Provincial, a Xunta de Galicia e mais o Estado. Mantelo útil, con vida, dándolle un bo uso cultural, ese é o reto para o futuro. Deixalo caer abaixo sería unha mágoa. Sen dúbida ningunha, unha grande mágoa.

 (Os comedeiros dos cabalos, interior do pazo; foto feita por nós tras a restauración)

(Foto da parte posterior máis antiga, a das cociñas, tras a restauración)

 (Foto do Museo da Marioneta que actualmente alberga o pazo; do tema falaremos outro día)

mércores, 8 de marzo de 2017

LENDO A...



LENDO A

Oito de marzo


(Logotipo na páx. web da UDC neste ano 2017)
 
Encantaríame poder falar de todo o que cabe neste día oito de marzo, día en que eu cumpro anos. Antes, a miña avoa paterna, a coruñesa, xa nacera un oito de marzo. En Italia, en Udin, o profesor de español na súa facultade de Letras, o prof. Ricci, tamén naceu un oito de marzo. Dicíame este día Mercedes Rey, relembrando  o nacemento un 6 de marzo de García Márquez, “eu tamén son Piscis, na miña xeración, eramos Piscis case todos... Puxéronse de acordo os pais para casar en xuño”.  Digo igual (inda que os meus casaran en outubro): na miña xeración, daquela, tanto na infancia nos Castros, como no Insti, eramos un morico de Piscis, e mágoa!, algúns xa  non están connosco (recordo con afecto de nena a Martita e a  Javierín). Daquela (en Italia) lía (entre outros libros) os cadernos dun catalán igualmente nado un oito de marzo, J. Pla. Como tantos outros seres humanos, claro.
Sobre as mulleres traballadoras non vou falar hoxe, emporiso. Apenas coñezo mulleres que non sexan traballadoras. Tamén coñecín a María Xosé Queizán, grande señora das letras galegas, e moi amiga das mulleres. Faciamos daquela o CAP en Santiago e a vida xa daba algo de medo: o futuro,  o posto de traballo, a sorte no amor... Esas cousas.  E todo vai pasando, incluso a vida pode ir chegando ao seu termo. Pero quedan sempre as palabras. Quedan os fillos e os fillos dos fillos. Con sorte, quedará un aire limpo para eles respiraren.

 (Pondal xa ancián. Foto tomada do libro de Barreiro e Axeitos citado)
 
Hoxe vou falar de Pondal. Oito de marzo de 2017: cen anos xustiños do seu pasamento. Quixera xebrar en dous o tema pondaliano. Arestora leo Os Eoas, cando remate algo vos comunicarei, e esa será a parte máis literaria se cadra. Hoxe, oito de marzo, tocaremos a cara humana. Eduardo Pondal, o ser humano. Seguiremos un camiño doado: a través das cartas a Murguía (un par delas a Rosalía), cartas publicadas nunha edición de quitar o sombreiro e dar as grazas. A edición, auténtico caplavor como diría un friulano (en galego obra mestra), de Xosé Ramón Barreiro e Xosé Luís  Axeitos, a cargo da fundación Barrié, colección ‘Galicia viva’. Miramos no “Ïndice de remitentes” e contamos (entre os dous volumes) un total de 12 +  12 cartas. De que fala o bergantiñán co patriarca basco-galego? De moitas cousas. Por riba de todo, quedo co cariño, ese profundo afecto e amizade pola familia Murguía-Castro.  E que ben se percibe, meus, que ben... Había unha fonda confianza, ademais. Eduardo permítese o luxo de ser un pesado cando quere algo. Por exemplo, cando quere que Manuel o visite na casa da aldea. Se non llo pide unha ducia de veces..., polo menos. Aí hai un tema bonito: o itinerario que lle propón, Murguía tería que ir da cabalo desde Santiago.
Paremos un momentiño nesta evocación: había que ir da cabalo. Unha vez caeu na vella Selectividade un texto de Risco sobre o fraco cabalo do doutor Alveiros (que unha servidora relacionaba sempre con aqueloutra besta de Fernando Esquío, aquela que un infanzón lle prometera...). O cabalo, bela estampa. Miña nai, octoxenaria, relembra o Cuco, montaban nel para ir a Penouta recoller os sacos de castañas daqueles castiñeiros idos... Meu home, dezao e quincuaxenario, recorda ter oído contar do tío Carlos que aló polos anos 30 destripara un cabalo da casa contra un valado, facendo polo monte carreiras cun amigo. O cabalo era daquela o coche de hoxe.  Eduardo Pondal fala nunha das cartas dun cabalo da súa casa chamado Bergantiños1: non podo evitar contarvos do meu amigo Manuel, que cría –ou criaba- cabalos na casa da aldea e pedíame que lle buscase un nome á egua acabada de nacer, pola letra C. Propúxenlle Coruña e díxome logo, a posteriori, que fora un nome exitosos aló polas competicións e paseos onde a levou...
Bergantiños, que bo gusto! Tamén noutra carta dálle Pondal a Murguía saúdos para aquelas mulleres (da burguesía e/ou fidalguía), boas amazonas, posiblemente entre elas Rosalía...
Velaquí o itinerario proposto (eu propoño que o fagamos: nun verán, nunhas vacacións):
Tomará U. la cuesta del monte Pedroso, siguiendo el camino hasta Puente Mouro, sobre el Tambre; desde este punto se dirige U. a Parámos, de aquí a Porto Medal, después a Carboeiro, a Castrís; desde este punto a la Agualada, a la Amata, después a Barreira, a Allones, y por último a Puente-Ceso” (carta desde Puenteceso datada 26 agosto 1865).
Hai aínda máis referencias ás viaxes da cabalo: En los viajes a caballo es preciso hacer como el piloto; salir del puerto al primer viento favorable (carta datada 4 set. 1865).

 (A Coruña que paseou Eduardo Pondal. A foto pertence a un calendario editado polo concello herculino. É do ano 1908)

As cartas son hoxe substituídas polas máquinas (móbil e ordenador basicamente), iso está claro. Varía a frecuncia, endebén.  Pero vede canta información daban... Dos costumes da vida da época, sabemos por exemplo que a Pondal lle encantaba ir de caza2, e sabemos do hábito de frecuentaren os balnearios: el e Rosalía teñen vivencias en común do balneario de Cuntis3 e Rosalía en anos tamén foi ao de Caldas (coma a nai da nosa amiga Carmela; os pais do noso prezado Miguel ían aos Baños da Brea, concello de Vila de Cruces,  aínda non hai tantas décadas, e nos anos 60 eu relembro acompañar os meus pais cando mamá tomaba as augas no balneario do Carballiño, cun parque paradisíaco).
Veñamos agora achegándonos un pouquiño á psique eduardiana. Espírito forte, man que sostén unha épica pluma, con que forza é evocado o pasado, con que férrea vontade reactualiza a Europa mítica... E asemade, que fráxil noutras ocasións. Tan humano, mesmo move á piedade, á solidariedade ontolóxica (se pode dicirse así). Vémolo sentado nunha pena ollando o mar atlántico, reflexionando sobre a súa vida:
Grato es sin duda vagar libremente por los patrios montes; no obstante, al sentarme sobre alguna roca del cabo de Nariga, a la hora del crepúsculo, no puedo con mi corazón, y me asalta una imperiosa pregunta.
                “Y bien, ¿qué rumbo piensas dar a tu existencia? Basta de vacilaciones y de errores”
                Al fin, cuento 33 años.
                Sin más, escríbame dándome algún consejo. Mis afectos a Rosalía y a Alejandrita  etc.
(carta datada 5 marzo 1869).
Si que nos achegamos bastante, incluso dá pudor, á alma dubitativa e palpitante do poeta. Acrecéntase en nós a idea primordial do profundo respecto que sempre  nos debe inspirar a crúa verdade humana. Deixemos, pois, aquí ese tema delicado: as aprensións e suidades4 e pasemos a outra páxina: a presenza da Coruña. Sabemos que os últimos anos viviu entre nós (faleceu na pensión da rúa Juana de Vega, e antes parara noutra situada na rúa de San Andrés a entre medias, nun pequeno hotel na Praza de Pontevedra). Mais antes de fixar na nosa cidade a súa residencia viña de cando en vez por aquí, e ademais, dá mostras de coñecer o tecido social herculino. Así, en carta de 23 nov. 1868 lemos: “Recomendarse a los comités progresista o democrático de la Coruña”, en carta de 16 agosto de 1869: “No hace muchos días que estuve en la Coruña, a donde fui con motivo de la solemnidad del pacto federal galaico-asturiano”. Supoñemos que tamén viría por diversión: “Cuando por Carnavales estuve en la Coruña” (carta 31 marzo 1864).
Hai que deixalo xa. Unha derradeira apostila: Pondal sabe da ironía galaica. De mostra abonde este botón: “Nada más tengo que decirle por hoy sino que cae por esta costa un tiempo tempestuoso, y el mar hace en Corme y Lage algunas víctimas entre los pobres pescadores a la vara. También el mar hace su revolución, y exige su cuota territorial. Por eso los cortesanos, viven tan al centro, y no entienden de estas músicas tanto como de charlar y fumar buenos puros en el Oriental” ( carta 23 nov. 1868).


 (Foto da Exposición Rexional de Arte Galega celebrada na Coruña en 1917. Foto tomada de Internet)
:::::::::::::::::::::
NOTAS:
1.       “Mi muy estimado y distinguido amigo: tenemos en casa una yegüita de raza gallega, por nombre Bergantiños, y queríamos enviarla a esa con el objeto de ser padreada por algunos de los caballos de puesto que poco ha, estableció el gobierno en esa localidad” (carta escrita desde Ponteceso o 5 maio 1883).
2.       “Yo sigo mejor. Los aires del país me han robustecido algo más (...). Como bien, cazo mucho, y duermo mejor; y quiera Dios conservarme siquiera así” (carta datada 31 marzo 1864).
3.       “Me acuerdo mucho de nuestros paseos por la carretera de Cuntis, y de nuestras crítico-conversaciones acerca de los bañistas” (carta datada 26 feb. 1867).
4.       “Esa divina e ideal enfermedad que sólo padecemos los buenos gallegos, a la cual llamamos nosotros Suidades” (carta 5 marzo 1869)
:::::::::::::::::::::

ADDENDA ESPECIAL:
Hoxe é un día especial . Propoño que me respondades (refírome a vós, os meus alumnos deste curso) a unha destas preguntas vinculadas tanto a Pondal como á Coruña:
1.       Pondal é cofundador da Real Academia Galega: aló polo 1917, onde se reunían os académicos?
2.       Pondal é íntimo, entre outros moitos amigos, de Emilia Pardo Bazán: en 1917, onde vivía dona Emilia, na rúa Tabernas ou na rúa Rego de Auga?
3.       Pondal reúnese cos amigos no Círculo de Artesáns coruñés. Onde estaba situada en 1917 esa sociedade?
4.       Sodes capaces de traerme unha foto da lápida pondaliana (non hai que saír da cidade, chégame unha feita co móbil), aquela que cobre os seus restos mortais?

 (A Coruña de 1917. Imaxes da Folga Xeral dese ano. Foto tomada de Internet)