mércores, 26 de xullo de 2017

GALICIA INMORRENTE



SANTIAGO, PADRÓN SABIDO



Supoño que a moitos de vós algo vos soará o verso ¡Ay, Santiago, padrón sabido! do trobador Pai Gómez Chariño. Pertence a unha cantiga de amigo e, deixando a un lado cuestións interesantes pero arredadas do núcleo do tema que nos ocupa (por exemplo, pregúntanse os estudosos se había por parte do autor intereses só estetico-literarios ou relixiosos-de devoción ou intereses de tipo político-enxalzar unha vella matriz poderosa-a terra de Santiago fronte ao relativo abandono ou desprazamento do centro político dos reis de finais do XIII cara ao sur; como se preguntan tamén se estas cantigas implican presenza física do poeta naquel lugar onde está o santuario que cantan ou máis ben son xeradas na corte etc.), parece estar claro que esta cantiga como outras que tamén falan de Santiago (A Santiagu'en romaría ven/ el-Rei..., de Airas Nunes) son unha proba máis dunha evidencia incontestable: Santiago como centro importante de poder socio-político está afianzado no século XIII. Pero desde cando? Como non somos historiadores responderemos cos datos que coñecemos sen intentar dar respostas matematicamente exactas: desde o século IX (primeiras décadas dese século). Desde que aquel ermitán de san Fiz de Solovio ve aló embaixo, na fraga do Libredón, as luminarias e vén o bispo de Iria e logo o rei Alfonso II o Casto, e empeza a ser dotado o espazo que circunda o sepulcro mítico e empeza a engrandecerse a cidade do apóstolo. Todo un mito? Probablemente si (referímonos aquí basicamente á falta de documentación histórica fidedigna: desde logo non a hai con anterioridade a san Isidoro e este erudito tampouco dá probas nin da evanxelización nin da translatio santiaguesas). Pero que importa se o mito produce realidades tan fermosas, ricas, poderosas. Ao cabo, un pobo sen capacidade de mitificar é un pobo morto. Pensade, ademais, que xente estudou o tema: que grandes pensadores dedicaron horas de estudo á materia xacobea: así, de primeira intención e sen pensalo moito, veñen á miña pluma López Ferreiro, Guerra Campos, Américo Castro, Carro García, Díaz e Díaz, López Ansina, Sánchez Albornoz... Por citar só algunhas mentes prodixiosas. 

 (Maqueta de Santiago de Compostela no século XIII; foto tomada de Internet)


En que momento histórico é nomeado Patrón das Españas? Con precisión ignorámolo, pero hai que ter en conta dous datos clave. Un refírese á redacción entre os anos 783-786 da man do monxe-beato de santo Toribio de Liébana, dun himno en honra de Santiago o Maior: aí xa se cualifica ao apóstolo de cabeza e de patrón de España (himno editado criticamente por M. Díaz y Díaz; tomamos o dato do artigo de C. Sánchez Albornoz: “En los albores del culto jacobeo”). O outro lévanos á tamén mítica batalla de Clavijo  (acaecida na metade do IX), cando se lle aparece ao rei Ramiro montado de a cabalo branco e eríxese nunha especie de comandante-sacerdote ou bardo guerreiro que insufla ánimos aos combatentes e lévaos á victoria. Cando eu era rapaza devoraba, máis que lía, aqueles tebeos ou cómics titulados El Capitán Trueno, e recordo perfectamente o seu berro épico, de guerra: ¡Santiago y cierra España! Pola mesma época é tamén de supoñer que empezaría a funcionar o chamado voto, segundo o cal habería que entregar unha parte (creo ter lido que era un terzo) do botín de guerra (das sucesivas guerras de recristianización ou de reconquista, de Coímbra, por exemplo, e de tantos outros lugares baixando ao sur) á Santiago, á mitra compostelá, enténdase.  Que a casa real española inda hoxe veña ou mande un representante á igrexa compostelá en tal día coma o de onte, 25 do mes de Santiago, é un acto respectuoso e conmemorativo daquel voto, do vello padroado.

 (Gravado antigo das peregrinacións a Santiago; tomado de Internet) 


Esa faceta económico-política produce reaccións, evidentemente. Digamos que a Santiago ao longo dos séculos sáenlle competidores. Citaremos tres: A Virxe das cantigas marianas afonsís (hai unha cantiga, non recordo que número das narrativas, onde un cego acode a Santiago en romaría pero non recobra a vista e daquela diríxese ao santuario mariano de tal, e aí si a recobra, e conste que destes milagres de María versus Santiago Afonso X escribe máis de un: no fondo hai intereses políticos creados, folga dicilo). Un segundo competidor nácelle pola banda do Ebro, San Millán, un santo que viviu aló polo século VI (morre no 574), e que chegou a profetizar a destrución de Cantabria (léase a España central: son os tempos en que Leovixildo guerreará polos catro ventos ou costados peninsulares e acabará impoñendo a unidade baixo a súa lei arriana), e cuxa canonización empeza a ser efectiva tras o levantamento das súas reliquias, feito solemnemente polo rei navarro Sancho o Maior no ano 1030. En paralelo a Clavijo, os españois desoutra banda oriental falan da aparición miragreira de san Millán na batalla de Simancas, ocorrida sobre a metade do X. Incluso hai versións lexendarias que din que Santiago chegou tarde á batalla, cando xa fora Millán quen conducira á victoria aos cristiáns. En xusto pago, san Millán foi proposto para patrón de España. 



Con todo, non cabe dúbida do dominio sobranceiro de Santiago de Galicia como símbolo do poder cristián durante o século X. A sé compostelá, e non outra do norte, foi escollida polo califato andalusí como núcleo neurálxico, simbólico e representativo do cristianismo hispano a finais do X, cando Almanzor, nunha acción guerreira complexa (ataca por tres flancos, incluído o mar) esmaga e asola o señorío de Santiago, entra de a cabalo na catedral e desfai con todo, respectando só o mesmísimo sepulcro e mais o monxe-santo home que o custodiaba, probablemente Pedro de Mezonzo (vid. Nota).

 (Os argumentos a favor de san Millán na polémica sobre o padroado das Españas foron recompilados en 1643 polo frade Martín Martínez, monxe de San Millán e cronista da Orde de San Bieito)


 A terceira contrincante ou rival aparente de Santiago no padroado das terras de España é santa Teresa de Ávila, primeira doutora nomeada pola igrexa católica, apostólica e romana. Non está mal: tres patróns. Santa Teresa tivo os seus partidarios, pero tamén houbo insignes plumas que defenderon a tradición, léase Santiago de Galicia. Defenderon os dereitos santiaguistas, se non erra a miña memoria, Francisco de Quevedo e Diego A. Cernadas de Castro, o chamado Cura de Fruime, entre outros.

Conste en acta que a min non me molesta gran cousa que se comparta: máis ben todas estas reviravoltas me parecen curiosas, noutrora fontes de polémica e xa se sabe que das discrepancias nace frecuentemente novo coñecemento. Todas as nacións cristiáns soen ter un patrón ou patroa: Xoana de Arco na doce Francia, a Inmaculada Concepción na veciña Portugal, san Bieito en Europa... Ao cabo, todo é cultura.

E sabemos algo da persoa real, de carne e óso, do fillo do Zebedeo? Apuxéronlle un alcume, o fillo do trono, que nos está dicindo que tiña temperamento, moito xenio. Tamén hai quen interpreta a petición da nai a Xesús para que o sitúe en bo lugar, nun posto privilexiado ao seu lado, como indicador de que Santiago era un home ambicioso: a min non me parece un argumento sólido. Unha cousa é o que pensa a nai, a mentalidade pragmática dela, e outra o que pensa o fillo. Non teñen por que comungar nesa idea. Xenio e temperamente si necesitaría para facer cambiar de mentalidade aos habitantes da vella Galaecia.  Cando don Ramón Otero Pedrayo fala, naquela páxina inmorrente –en Os señores da terra- da conversión en Oseira, do paso case natural e tranquilo, do druidismo milenario, ao cristianismo luminoso, don Ramón, ou iso pensamos nós, está mitificando. Un mito máis. A realidade debeu ser moi contumaz, teimuda. De feito, a aparición sempre mítica de María no mar de Muxía na barca de pedra xustifícase coma unha necesaria axuda a Santiago no seu labor conversor. Outra proba indirecta disto témolo naqueloutra tradición (recollida por Villamil e Castro) que fala da ardente, continua e infrutuosa prédica de Santiago durante meses na logo asolagada cidade de Valverde.

Non quería eu rematar esta páxina sen relembrar un dos máis belidos miragres que a tradición sitúa en Santiago de Compostela na véspera do día do Patrón. A raíña Berenguela aparécese entre a xente do pobo e poñendo a man sobre unha muller calquera, ou unha predeterminada e por ela escollida, tócaa e dálle da súa proverbial beleza. Tamén a torre, por ser de espléndida fermosura arquitectónica, leva o nome oriental hispano, do reino de Aragón e Cataluña: Berenguela de Galicia. Que bonito nome, e que marabillosa lenda. Eu oínlla contar por primeira vez a Xesús Ferro. A quen lle damos as grazas. E ti a quen lla oíches contar, Xesús?, preguntámoslle un día. De toda a vida, en Compostela.

Grandes profetas de Galicia, recordaredes tamén algúns dos que fostes meus alumnos, a Cabanillas: cando profetiza a grandeza futura de Caledonia (na obra publicada nos anos 20 do século XX) realmente profetizaba a grandeza renacida de Santiago de Compostela. E de Galicia tamén. Así sexa.

::::::::::::::::::::::::::::::::::

Notas:

“Almanzor partiu de Córdoba á fronte das súas tropas de cabalaría o 3 de xullo de 997. Seguiu un itinerario a través de Coria e a “cidade de Galisiya” (madinat Galïsiya) [tradicionalmente identificada con Viseo]. Neste último lugar uníronselle varios condes cristiáns, vasalos de Córdoba, coas súas respectivas tropas. Unha considerable flota transportou varios corpos de infantería, armamento militar e provisións desde Alcácer do Sal ata Porto, remontando o curso do Douro ata o lugar designado por Almanzor para o paso das súas tropas e servindo así de ponte a tal efecto. O exército cordobés, unha vez reunido e ben gornecido, continuou a súa progresión cara o Norte, cruzando o Miño por Tui. Segundo avanzaba por extensas chairas e terras cultivadas, foi destruíndo ao seu paso varios castelos e mosteiros. Proseguiu logo cara á península do Morrazo e, franqueando o río Ulla, saqueou a localidade de Iria, onde había un santuario consagrado ao apóstolo, que seguía en importancia ao que albergaba o seu sepulcro. Por último, o 10 de agosto, as tropas andalusís chegaron a Santiago de Compostela. A cidade, evacuada polos seus habitantes, foi saqueada e devastada. O templo ficou arrasado, agás o sepulcro do apóstolo, que foi respectado por orde expresa de Almanzor; tampouco foi molestado o monxe que o custodiaba e que dixo ser un familiar do apóstolo”. Fragmento do libro Galicia y los gallegos en las fuentes árabes medievales, de Ana Mª Carballeira Debasa, p. 166, tradución ao galego nosa. En nota ao pé da páxina a autora elucubra sobre o porqué da non destrución do sepulcro, e di que ese respecto se pode atribuír ao vínculo de parentesco que os musulmáns establecen entre Santiago o Maior e “o gran Profeta Xesús”, considerados irmáns por algunhas fontes non cristiás.

Nota sobre a cantiga afonsí:
A cantiga á que nos referimos arriba é a nº 278, ed. de Walter Mettmann: "Como unha boa dona de Francia, que era cega, veu a Vila-Sirga e fixo aí vixilia e foi logo curada e recobrou o seu lume [a vista]. E indo de volta para a súa terra, achou un cego que ía en romaría a Santiago, e ela aconselloulle que pasase por Vila-Sirga e curaría" (versión ao galego actual nosa). Nesta cantiga narrativa dísenos que a dona francesa primeiro fora a Santiago mais alí non curou...

mércores, 19 de xullo de 2017

ENTREVISTAS DE VERÁN



ENTREVISTAS DE VERÁN.


ENTREVISTA A SUSANA MARTÍNEZ-CONDE GARCÍA, EX ALUMNA DO INSTITUTO.

 (Susana Martínez-Conde, foto tomada de Internet)


(Vedes que bo é o verán, que nos concede un extra de tempo libre para facer outras cousas... Este día, buscando na aldea uns papeis perdidos, atopei unha vella revista do Instituto, Luar, feita en marzo de 1986; nela había un escrito dunha adolescente, alumna daquela do centro, e así foi como empezou a nosa comunicación a través do correo electrónico).


Mª Rosario Soto: - Buscando entre vellas carpetas atopei un escrito sumamente poético e cheo de incipientes valores literarios asinado por Susana Martínez-Conde García. Pregúntome se é vostede. Tendo en conta que nos EEUU tenden a modificar e reducir os apelidos compostos, é moi posible que si sexa vostede a autora do escrito do ano 1986. Eu daquela levaba a modesta revista do Instituto, titulada LUAR. Se é da súa autoría, teño intención de subila ao blog que administro, cazatesouros. Daríame o seu permiso?


Susana Martínez: - Efectivamente, o meu nome completo é Susana Martínez-Conde García, e fun alumna do Eusebio da Guarda, calculo que entre os anos 1983 e 1987. Durante este tempo contribuín con varios escritos a LUAR, incluíndo un par de contos e poemas que gañaron os concursos literarios do Instituto cando cursaba terceiro e COU. Encantaríame saber a que escrito en concreto te refires e por suposto, tes o meu permiso para subilo ao blog que administras. A miña profesora de galego foi Pilar Pallarés, dela recordo sentirme animada polos seus comentarios ás miñas redaccións e recordo igualmente con admiración a súa contribución á antoloxía poética De Amor e Desamor II. Tamén exerceu en min unha gran influencia Pilar García Negro, que fora a miña profesora de Lingua/literatura española (dando a clase en galego). Aínda que desde moi cedo me inclinei por unha carreira científica, a escritura seguiu sendo o meu hobby ata o día de hoxe. Adxunto os enlaces a un par historias moi curtas que publiquei nas revistas Quo (en castelán) e Nature (en inglés): http://www.quo.es/ciencia/amor-recalentado


 (Portada da revista LUAR do Instituto, curso 1985-6)


- Moitas grazas. Creo, así a todo, que vou abusar da túa benevolencia e xenerosa disposición de ánimo. Verás: no curso no que eu entrei no Instituto (85-86), que é o mesmo curso no que editamos (de forma moi cutre, todo hai que dicilo) a revista de LUAR que conservo, tanto Pilar Pallarés como Pilar García Negro xa non están no claustro (P. Pallarés creo recordar que pasou ao IES R. M. Pidal/Zalaeta, e P. G. Negro pasou á UDC). Así que vouche pedir que fagas un esforzo mnemotécnico e intentes recordar quen che deu galego ese curso. Os nomes dos membros do daquela chamado Seminario de Galego nese curso, 85-86, son estes: Mª Eugenia (ou Uxía) López Meirama, Elvira Martínez Lage, Alfredo Millán, Mª Rosario Soto (ou Charo Soto) e Mª Xosé Vázquez Lamas (ou Masé). Tamén quixera preguntarche que profesor ou profesora da área de ciencias (bioloxía ou química...) recordas con especial cariño, no caso de que realmente houbese un profesor que recordes especialmente. 


- O esforzo mnemotécnico non é tal, máis ben estou encantada pola oportunidade de recuperar moitas lembranzas que xa tiña medio esquecidas. De feito, creo recordar que ti e mais eu nos coñecimos en persoa, quizais durante o primeiro ano de LUAR. En concreto, recordo ter ido ao Concello coa profesora que levaba LUAR, e quizais con algunha outra alumna, para entrevistar a Francisco Vázquez, alcalde daquela da Coruña. Non recordo gran cousa da entrevista en si, agás o feito de sentirme bastante intimidada polas circunstancias... En canto ás miñas profesoras de galego no Instituto, tes razón: nin Pilar Pallarés nin Pilar García Negro me deran clase en terceiro. Mencioneinas porque foran as profesoras que máis pegada deixaron en min. Curiosamente, conservo talvez con máis cariño as memorias de profesores de fóra que de dentro da área de ciencias nesa época. Gustáronme moito as clases de historia de Adelino García Brión, e tamén as de Consuelo Mariño. Así mesmo, as clases de filosofía de Luis Artigas (quen tamén lle dera clase no seu día á miña nai no Instituto). En canto ás clases de galego, tiven en COU (e posiblemente tamén en terceiro) a Uxía. Na área de ciencias recordo a Nieves Vieitez, en física e química de primeiro... Tamén informática co profesor Chao en segundo (era a primeira vez na miña vida que vía un ordenador!). En terceiro tiven física e química, e en COU física, cun profesor que me encantaba como persoa (apelidábase Suárez), pero faltou moito a clase debido ás baixas por depresión. Ao pouco de irme do Instituto souben que se suicidara, e aínda penso nel de vez en cando.




- Cales son os teus proxectos inmediatos, os teus logros máis valorados por ti mesma? E dime, sempre que non o xulgues unha intromisión no plano persoal,  se namoraches dun estadounidense.


-Con respecto ás preguntas de tipo biográfico que me formulas: adxúntoche unha foto dunha páxina de respostas á cuestións semellantes que me fixeron ao recibir o premio “100 Españoles” en 2014. O cambio máis significativo entre ese momento e agora é que me mudei a NYC, onde son “Catedrática de Oftalmoloxía, Neuroloxía, Fisioloxía e Farmacoloxía na Universidade do Estado de Nova York”. Os meus proxectos máis inmediatos, á parte dos mencionados no documento adxunto, inclúen o desenvolvemento dunha nova prótese neural (en colaboración co laboratorio do meu marido, Stephen Macknik) para axudar a pacientes que perderon a vista.

                O meu marido e mais eu coñecímonos cando ambos os dous eramos bolseiros postdoutorais no laboratorio do premio Nobel David Hubel. Fomos bos amigos e grandes colaboradores durante cinco anos, antes de chegar a ser parella. Unha vez ampliada a relación no plano romántico, só tardamos nove meses en casar, xa que nos coñeciamos perfectamente o un ao outro, a través da nosa amizade e relación de traballo. Esta "ampliación" da nosa colaboración profesional é quizais a mellor decisión que tomei nunca.


- Susana, que estás lendo arestora?


-Estes son algúns dos libros que lin no último par de meses: Stoner, de John Williams; El monarca de las sombras, de Javier Cercas (un dos autores favoritos); The hound of the Baskervilles, de Arthur Conan Doyle (a única aventura de Sherlock Holmes que me faltaba por ler); Hunger, de Roxanne Gay; Persepolis, de Marjane Satrapi; The stars are fire, de Anita Shreve (este remateino xusto a noite pasada). Un libro que acabo de comprar, pero que aínda non empecei a ler (quizais o faga esta fin de semana) é: Logicomix: An epic search for truth, de Apostolos Doxiadis  (sobre Bertrand Russell). Creo que isto é todo. Encantoume saber de ti de novo. Espero que poidamos volver a coincidir en persoa algún día –quizais para tomar un café- nunha próxima visita á Coruña. Apertas desde N.Y.


-O pracer foi mutuo. Moitísimas grazas pola túa xenerosa dispoñibilidade. Longos anos de vida lúcida mentalmente para ti e mais para os teus! Dáte por convidada a ese café.





 :::::::::::::::::::::::::::::::::::::

DOCUMENTOS ADXUNTOS

Os tres fitos da súa traxectoria profesional que considera máis importantes son: primeiro, descubrir que un diminuto movemento dos ollos , que se consideraba sen valor ningún, é fundamental para a visión. Este achado foi portada da revista Scientific AmericanInvestigación y Ciencia na súa edición española-; segundo, recibir o Premio Internacional de Investigación EyeTrack Award, polo seu traballo sobre o uso de movementos oculares patolóxicos como ferramenta diagnóstica nos parkinsonismos, e por último, o seu libro de divulgación científica, Los engaños de la mente, que se converteu nun éxito editorial e acaba de recibir o Premio Prisma ao mellor libro do ano (Tradución ao galego nosa,  da entrevista publicada no 2014 co gallo da entrega do Premio “100 Españoles”).

::::::::::::::::::::::::::::::::



Concerto grosso en Re.

Relémbrote. Relémbrote cando os ventos fríos do norte vasoiran as

áridas terras do sul.

Relémbrote. Cando no horizonte, o ceo e o mar son a mesma cousa.

Relémbrote. Mentres a indescifrábel canción das sireas extínguese

no po do teu camiño.

Relémbrote. Cando a choiva rebota contra os cristais e a brisa asubía

unha vella melodía.

Relémbrote. E as pantasmas brancas da miña mente axítanse danzando

até a penumbra.

Relémbrote. Aínda que ao abrir os ollos só existe o vacío da túa non

presencia.

Relémbrote. Porque a túa lembranza converteuse no estalido dun vidrio

que se quebra.

Relémbrote.

Relémbrote...

                               e cae a noite

                                                               coa súa secular agonía, fundida na lobreguez

dos sonidos non escoitados.

                                               Cae a noite

                                                                              e consúmese na miña derrota.

                                               Cae a infinita

                                                               e a túa lembranza descende

                                                               como unha néboa densa

                                                               húmida e fría

                                                               a sinfonía resoa

e a pantasma acósame. Mecéndome ás veces, coma no interior dunha tomba; espertándome outras, coma un diabólico temporal nacido no máis profundo abismo... aínda que sexa sempre a mesma canción, a mesma empalagosa melodía acariñando o meu cabelo, semellante ao alento xelado que nace nos sepulcros... as pálpebras que se cerran no chirriar dos infrasonidos.

Ollos fuxidíos, pés que bordean o fango.

O corazón repiquetea coma unha campá festiva.

Redobra o tambor do sangue que golpea as veas.

Pulmóns que se axitan convulsos, a a irregulares espasmos.

A armonía disólvese na tolemia do caótico, do non permisíbel:

                A língua é un cadáver fresco, de carne aínda non corrupta na tomba da miña boca, os pasos oubean sobre o empedrado do asfalto.

O berro retumba alienado, demencial. Vítores antea a lama e as ruinas.

Só ás pedras confiarei o segredo da miña morte... pero...

o pasado gris e escuro empaña os cristais de novo. Deslízase por entre as gretas é como unha hedra aloucada. Escóndese nas imaxes refrexadas nos espellos.

... E perdóanos as nosas débedas, porque

Quizais volva a cabeza cando pases ao meu lado, aínda sabendo que as nosas miradas

non se encontrarán.

                E no silencio, tras o muro, ás furtadelas, como un neno detrás dunha feitadura

seguireiche querendo.

                               (non, non sorrías aínda)

E nas turbias noites de insomnio, mentres ti durmas, dóce coma unha canción de berce, evocarei o teu riso e o teu rostro.

E murmurarei o teu nome aos arrecifes bañados de escuma... e cando chegue o verán escribireino sobre a area húmida dunha praia branca.

                Outros entenderánme... outros... Sí.

                              

                                               Susana Martínez-Conde García.

(Revista LUAR, do Instituto Eusebio da Guarda. Marzo de 1986)



:::::::::::::::::::::::::::::::::::::

(NOTA:

As respostas de Susana foron traducidas por nós ao galego: non dubidamos en facelo, visto o innegable amor pola nosa cultura que a nosa ex alumna transloce en todo momento. Con respecto á entrevista feita naquel tempo ao alcalde herculino, Sr. F. Vázquez, lamentablemente non chegamos a publicala, por causas persoais, falta de tempo debido ao complicado embarazo do primeiro fillo dunha servidora, basicamente. Pero deben constar en acta un par de datos: o trato cortés, o bo recibimento que nos brindara o rexedor da cidade, e a presenza naquela entrevista dunha nosa alumna, xunto con Susana e a que isto suscribe, Mª Antonia Folla Salorio, se non me falla a memoria. Era unha alumna moi querida por min, moi querida).

mércores, 12 de xullo de 2017

A NOSA CASA



AS GRANDES DAMAS DO ENSINO 


Mª Teresa Rodríguez Taboada


 (Mª Teresa forma parte da rondalla Xuntanza)


Empezamos esta subsección, As grandes damas do ensino,  de forma moi humana: falaremos ao primeiro daquelas persoas que temos máis preto, as que amamos e coñecemos mellor. María Teresa Rodríguez Taboada deume clase de literatura toda a vida podiamos dicir. Todo o bacharelato (que daquela empezaba en primeiro, tras o ingreso aos nove anos) e parte de C.O.U. (logo cambiara unha servidora de opción, e cambiara tamén o profesor de literatura, pasando este a ser D. Juan Rodríguez Horta). Cando estabamos en segundo de bacharelato recordo perfectamente que casara e nós, todas as alumnas da aula, participaramos no agasallo, un portarretratos de prata. Nós admirabamos e amabamos a María Teresa. Non esaxero absolutamente nada. Era un sentir unánime. Podiades pensar que eran outros tempos. Eran si, pero falando coa miña amiga Fita, cando sae este tema ela tenme dito: “Enténdote, porque a miña filla, Paula, sempre di o mesmo, que do profesorado do Instituto, a profesora de quen garda mellor lembranza é a Taboada”. Posuía todas as virtudes que desde a miña óptica fan dun ser humano un excelente docente: voz fermosísima, clara, ben entoada, cun perfecto dominio da oratoria; presenza de boa moza galaica, ben vestida, ben feitiña, elegante; coñecementos sólidos, boa base formativa, e sobre todo, dozura, cariño por nós e cariño polo traballo ben feito. A Providencia non lle concedeu fillos: nós, os alumnos, ocupamos no seu corazón ese lugar. No que eu puiden averiguar no listado dos seus ex alumnos figuran filólogas coma Concepción Delgado Corral e Carme López Taboada; poetas como Pilar Pallarés e Mª Luisa Villalta (que en paz descanse); personaxes da vida política como Isabel García Vila etc. Son só un par de exempliños porque moitísimas outros ex alumnos seus ocupan postos tamén no ensino de primaria, secundaria e na Universidade.

 (Debuxo de José Luis Martínez titulado "Brindis ante la luna" na homenaxe a Mª Teresa, Eusebio e Severino celebrada co gallo da súa xubilación o 27 de xuño de 2002)


                Mª Teresa tivo á súa vez excelentes profesores: déranlle clases, entre outros, D. Enrique Moreno Báez (con el levara Matrícula de Honra en 1º e 2º de Comúns) e en Madrid, onde fixo a especialidade, foi alumna de Dámaso Alonso, de Rafael Lapesa e de Joaquín Entrambasaguas (quen tamén lle dera Matrícula). En 1967 asina a acta de toma de posesión no Instituto Eusebio da Guarda, sendo director D. Antonio Respino e secretario D. Luis Artigas. Tivo moitos e moi bos compañeiros. Eu, falando con ela estes días, recordáballe algúns: Ana Mª Álvarez Pellitero, Luis Artigas, Tomás Barros, Mercedes Boado, Enrique Chao, Felipe Criado, V. García de la Concha, Chelo Mariño... Entón ela respondeume: Si. Coincidí con ellos y con Antonio Meijide, Julia Puga Cerdido, Felipe Herrero, Mª Luisa Tello, Josefina Varela Regal, Concepción López Lage, Encarnación Abella, Josefina Laciana, José Marco Moll, Antonio López Niño, José Barros, Juanita Castro Salcido, Angelita García, Adela Fernández Gago, Fernando Valera, Gloria de Llano, Natividad Celada de Juan, Concepción Paz, Julieta Prada, Adela Fernández Olea, Pilar García Negro, Conchita Fraga, Virgilio (que era catedrático de griego), D. Jesús y D. Victorino (prof. de religión), etc. Me apena pensar que la mayoría ha muerto. Como ha sucedido con Óscar López y Mª Carmen Romero. Todavía vive y saldré con ella pasado mañana, Mª Carmen López Durán, mi primera amiga del Instituto y mi gran amiga desde hace 50 años. Es curioso: cuando sueño, veo aquel Claustro. Estaban también Waldo Valiño y Gabriel Plata Astray. A todos ellos los invité a mi boda. Éramos una gran familia. Celebrábamos todos los acontecimientos familiares y me facilitaron y aconsejaron los comienzos de mi vida docente, en donde actuó de madrina Carmiña Muruais Lamas. También su hermana María Muruais era una gran conocedora de la legislación”.



María Teresa vén dunha boa familia ourensá. Voulle ceder de novo a ela a palabra: “Mi abuelo, Camilo Rodríguez Rodríguez (albéitar o veterinario de profesión) tenía mucha amistad con D. Ramón Otero Pedrayo (Patriarca das Letras Galegas), pero mi padre solo lo supo cuando un día que estaba siendo examinado oralmente por él en el Instituto de Orenso, D. Ramón de repente gritó: “¡Pasa, Camilo, pasa!” Mi padre entonces se giró y vio que era su padre, enterándose en ese momento de que eran tan amigos. Esto fue por el año 1932. Años más tarde mi padre fue su médico. Pero para D. Ramón siempre fue o fillo do Camiliño. Es que habían estudiado el bachillerato juntos”.




               (Fotografía de D. Ramón e Dª Fita que aparece dentro do opúsculo "Lembranza dos ex-alumnos...")

 Esta fermosa historia dáme pé para traer a colación outra das virtudes innegables de Mª Teresa: a súa xenerosidade. Así por exemplo, doou á Biblioteca do Instituto a súa espléndida biblioteca persoal; doou ao Departamento de Galego unha serie de felicitacións de D. Ramón Otero Pedrayo ao seu pai, D. José Rodríguez Portugal; eran tarxetas grandes que se intercambiaban polos seus respectivos días do seu santo e tamén polo Nadal. E tamén soubo ser xenerosa con algunhas das súas ex alumnas. Encóntrome entre esas persoas privilexiadas: en xaneiro do ano 2001, co novo milenio, cando eu xa era profesora no Instituto, agasalloume cunha carta autógrafa de D. Ramón dirixida aos seus pais, coa tarxeta impresa onde se convidaba á celebración das vodas de ouro do matrimonio de Don Ramón e Dona Fita, e mais co opúsculo Lembranza dos ex-alumnos a D. Ramón Otero Pedrayo no centenario do seu nacemento 1888-1988. Moitas grazas unha vez máis, María Teresa.


 (Autógrafo de D. Ramón dedicado aos señores Rodríguez Portugal, pais de Mª Teresa)


                Cando non existía aínda o Seminario de galego, e no Instituto se impartía Literatura española diariamente en 2º de BUP, ela e outros colegas (eran os tempos de M. José García de Miguel e de Pilar García Negro) decidiron falar dos escritores galegos un día á semana. E co diñeiro con que daquela lles obsequiaban as editoriais polos libros de texto, empezaron a comprar libros de Galaxia que depositaban na Biblioteca do Instituto.

Mª Teresa Rodríguez Taboada xubilouse no ano 2002. A día de hoxe dedícalle á música parte do seu tempo. Participa nas rondallas Xuntanza, Ategal e Orfeón herculino. Pregúntolle por outras actividades e velaquí a súa resposta: “Tú ya sabes que nunca me atrajo la investigación, ni la publicación. Para mí lo más importante fue ser docente y transmitir, con mucho amor y entusiasmo, todo lo que sabía y dar una herramienta de gozo artístico a mis alumnos. Si leían y disfrutaban yo sabía que serían buenas personas y que nunca se aburrirían. Por eso no quise seguir en Foros de Lectura tras mi jubilación. Yo me vacié en mi vida activa y ahora soy feliz con la música. Es verdad que participé durante un curso haciendo crítica de libros en Radio Voz porque me había invitado la ex alumna mía Loreto Silvoso. Y colaboré en la revista de Caixa Galicia (‘La Antorcha’) en la sección de Crítica literaria durante unos 3 ó 4 años porque no habíen quién lo hiciese y yo quise seguir difundiendo la gran satisfacción que produce la lectura de buenas obras”.

                Longos anos de feliz vida aínda para as grandes damas do ensino! Este é sincero desexo con que poñemos punto final por hoxe a este capítulo.

 (Mª Teresa, primeira pola dereita na terceira fila, foi a encargada de coordinar os actos de celebración dos cen anos de Instituto. Corría o ano 1990 e ela era daquela a Vicedirectora, sendo o Director D. Rafael Amate Marqués -q.e.p.d.-, situado na fotogradía un par de postos por riba de Mª Teresa, con camisa ou polo negro)