sábado, 27 de xaneiro de 2018

LENDO A...



LENDO A NICANOR PARRA



Era o irmán de Violeta (...las violetas/ que mi amorosa madre cultivaba/ para curar la tos y la tristeza.) e era un grande entre os grandes poetas. Non nos preguntemos de que morreu, aínda sabendo que era un ser centenario coma un bo carballo. Non, porque el xa tivo a intuición certeira: creo que moriré de poesía.

Coma case sempre, a nosa pequena homenaxe a este chileno universal farémola cunha pequena contribución ao estudo dalgunhas frases súas, tomadas dunha súa antoloxía: Chistes par(r)a desorientar a la (policía) poesía (edición de Nieves Alonso e G. Triviños).



Algunhas frases súas:

Cuando a la perdiz le salga cola; Cuando vuele el chancho ‘nunca’. Trátase dunha forma humorística, supoñemos que son chilenismos populares, inda que non figuran nin en H. Morales nin en Puebla [Vid. abaixo, en pelar el ajo]. Buscamos en Google e só hai referencias aos versos de N. Parra. Con todo, inda que non logremos aseguralo ao cento por cento (unha amiga bonaerense de Antonieta asegúranos que a da perdiz lle resulta familiar, que a ten oído), a inspiración e os modelos fraseolóxicos son os que son, de feitura claramente popular. En galego temos as seguintes unidades fraseolóxicas deste estilo: Cando a cortiza vaia ao fondo, Cando a ra teña pelos e o sapo guedellas, Cando as galiñas teñan dentes,  Cando as ras boten pelo, Cando mexen as galiñas, Cando o loureiro dea uvas, Cando paira a mula, Cando se coman as pedras. En español peninsular tamén estamos ben servidos deste tipo de creación festiva: Cuando la rana terná pelo (Juan de Timoneda, CORDE), Cuando vuelen los bueyes y se afeiten las ranas (B. Pérez Galdós, CORDE), Cuando las ranas críen pelo (Julio Casares, CORDE), Cuando le salga cola al sapo (Google), Cuando vuele el burro (Google). E o caso concreto dos chanchos  ‘porcos’, se escribimos en Google a expresión Cuando los cerdos vuelen rexistra 77. 300 concorrencias (Todo me podrán quitar, / pero la chupeta ¡cuándo! / cuando a la perdiz le salga /cola, cuando vuele el chancho, en “Brindis a lo humano y a lo divino”). En fin, reafirmámonos na idea da feitura popular.

De bolsillo ‘que cabe no peto, manexable’ (Qué es un antipoeta:/ Un comerciante en urnas y ataúdes? /(...)Un alquimista de los tiempos modernos?/ Un revolucionario de bolsillo?, en “Test”). Igual que Castelao crea ou inventa a Cousa, e Unamuno a Nivola, Parra é creador do Antipoema. Aquí topamos cun dos seus recursos favoritos: a desautomatización da frase feita, do tópico. De bolsillo soemos aplicala –como frase- a un libro, a un pano de man... Aplicada a un home que pretende cambiar o mundo ou a sociedade cobra un valor case paradoxal e desde logo, fortemente irónico e sarcástico. O poeta necesita as palabras pero as palabras deben nacer de novo nas súas mans e renacer sempre nas nosas mentes de ávidos lectores. E prender coma semente nova.

Decir una cosa por otra ‘mentir’ (La Revolución ha sido dura conmigo / para qué voy a decir una cosa por otra/ que cada cual me dé lo que pueda, en “Canción para correr el sombrero”). Parra utiliza un tópico manido de uso coloquial –normalmente encarece a veracidade de canto o emisor di- e como é frecuente na súa poesía, úsao dándolle a volta: este personaxe que está pedindo dramatiza, esaxera e mente.

Desde que existe el mundo ‘desde hai moito tempo, desde sempre’ (Desde ese entonces data la ferviente / y abrasadora sed que me arrebata: / es que, en verdad, desde que existe el mundo, la voz del mar en mi persona estaba, en “Se canta al mar”). Espero que valoredes a beleza destes versos. Chamo a vosa atención sobre esa soberbia e fóra de todo punto do común, do normal, deíxe do adverbio entonces. Ese entonces, ese precisamente: forma xenial de indicarnos onde volver os ollos internos, de volver vivir aquel momento sublime de encontro do adolescente co mar. A frase que remite á orixe, desde que existe el mundo, vén lucidamente facernos relembrar que descendemos dos peixes.

Este punto ‘este tema concreto; este aspecto dun tema máis amplo onde o emisor pon o enfoque’ (... nunca, ni por pienso, / se conversó del mar en nuestra casa. / Sobre este punto yo sabía apenas/ lo que en la escuela pública enseñaban, en “Se canta al mar”).

Hasta (en) las mismas piedras [Valor ponderativo, pondera a insensibilidade ou a dureza, material ou, como neste caso, inmaterial –dureza de corazón] (...el favorable influjo / que hasta en las mismas piedras ejercía, en “Es olvido”).

Ir por partes ‘ordenar o pensamento, desenvolver estruturadamente un tema’ (Vamos por partes, no sé bien qué digo, / la emoción se me sube a la cabeza, en “Hay un día feliz”). Apreciade unha vez máis o recurso á desautomatización da frase feita: o que se sobe á cabeza normalmente non é bo (alcohol, soberbia, demasiado poder...). Aquí rompe a invariante negativa. Varía co positivo.

Juventud primera ‘a primeira etapa da mocidade’ (Estos fueron los hechos memorables/ que presenció mi juventud primera, en “Hay un día feliz”).

 (Paisaxe de San Fabián de Alico, na precordilleira andina, terra que viu nacer o poeta. Todas as fotos están tomadas de Internet)


La ley de la selva ‘Norma de conduta social que só ten en conta o proveito individual e o predominio do máis poderoso’ (Masacrar a quemarropa a la familia del Zar/ incendiar la biblioteca de Alejandría/ descuartizar mujeres embarazadoas/ al más puro estilo Lyndon B. Nixon // Aquí no se respeta ni la ley de la selva, en “Pasatiempos”). A lei da selva vén sendo sinónimo de lei do máis forte. No uso digamos normal da frase, estamos moi lonxe de considerar esta lei digna de respecto. Ao contrario, a lei da selva soe opoñerse á civilización democrática. Pero estamos de novo diante do recurso da desautomatización das frases feitas. Niso o chileno é un auténtico mestre. Observade tamén o recurso consistente na mestura e confusión de nomes (chámase entrecruzamento): xunta o poeta dous nomes de presidentes estadounidenses vinculados a unha política exterior intervencionista (intervención en América Central, escalada militar na guerra de Vietnam...).

Moros y cristianos ‘uns e outros, tirios e troianos’. A frase exemplifica ben xentes de diversa condición e pensamento (Brindo, dijo un lenguaraz,/ por moros y cristianos/ yo brindo por lo que venga/ la cosa es brindar por algo, en “Brindis a lo humano y a lo divino”).

Ni por pienso [Negación enfática]. En galego podemos dicir Nin por penso e mais tamén Nin por lume (... nunca, ni por pienso, / se conversó del mar en nuestra casa, en “Se canta al mar”).

No moverse un cabello ‘no inmutarse’. É máis frecuente a variante coa voz pelo (no se le mueve un pelo produce 8640 concorrencias en Google, fronte ás 567 da mesma frase con cabello); normalmente connotan unha valeración negativa do feito de permanecer impasible: non así no poema de Parra. Segue a ter un valor ponderativo (enfatiza o estatismo) pero carece desa valoración negativa (...extendí los brazos/ sobre el haz ondulante de las aguas,/ rígido el cuerpo, las pupilas fijas,/ en la verdad sin fin de la distancia, / sin que en mi ser moviérase un cabello, en “Se canta al mar”).

Noche y día ‘a maior parte do tempo, decote’ (Tiene razón, mucha razón, la gente / que se pasa quejando noche y día / de que el mundo traidor en que vivimos / vale menos que rueda detenida, en “Es olvido”).

Pelar el ajo ‘traballar moito sen recibir a merecida retribución’: esta é máis ou menos a definición que dá o dicionario de americanismos de Humberto Morales; este concepto cifrábao meu pai –nacido e criado na Coruña- coa frase traballar para o inglés. É un claro chilenismo. Porén, no libriño que a nosa amiga chilena, Antonieta, nos trouxo de Santiago [¡Oiga...! ¿Cómo dijo? Expresiones, dichos y chilenismos, de Hernán Puebla Ahumada] non figura a parte retributiva. Lemos: “Pelar el ajo” Trabajar arduamente. Luchar con tenacidad, de manera dura y esforzada (Yo soy así, soy chileno,/ me gusta pelar el ajo, / soy barretero en el norte,/ en el sur me llaman huaso, / firme le doy la semana, / no como si no trabajo, en “Brindis a lo humano y a lo divino”). Oído (lido máis ben) o poeta, e deixando á marxe a máis que posible ironía cervantina, case nos inclinamos por dar fe a Puebla. Non son tampouco excluíntes os semas, por suposto. Relembramos tamén, de paso, o refrán galaico: Na terra do meu home quen non traballa non come, interesante se me permitides por estar formulado desde o punto de vista feminino.

Ser caído del catre ‘ser pouco intelixente’ (Los pelusas del barrio me persiguen tirándome piedras/ hay que ser bien caído del catre/ para reírse de un pobre viejo zarrapastroso, en “Canción para correr el sombrero”). Vimos noutro lugar del blog (‘Buscando palabras’, 19 setembro 2014), a propósito de Jorge Edwards, esta frase co valor de ‘moi inxenuo’. A acepción do verso de Parra é derivada daquela. A imaxe do parvaxolo ou paxarolo crédulo caendo tamén a temos no galego caer dunha ameixeira/guindeira/dun niño e no español peninsular caerse del guindo/de un nido. En paralelo ao chilenismo, recolle H. Morales todas estas variantes americanas: Caído de la cama/de la esfera/de la hamaca/de la mata/del níspero/del palto/del zarzo
                                                                         

Sin orden ni concierto ‘sen un plan determinado’ (eché a correr, sin orden ni concierto,/ como un desesperado hacia la playa en “Se canta al mar”). Observade a estraña parella, a orixinal correlación entre ese verbo e ese complemento: de 66 concorrencias que dá o CREA da frase sin orden ni concierto non hai onde un só caso no que apareza o verbo correr. Ás veces os profesores din que a linguaxe poética consisen en violar ou violentar  a linguaxe común. O verbo violar non é que nos guste moito pero si que se entende ben que facer poesía é revolucionar, volver e revolver, revivir as formas e as combinacións comúns.

Sin orillas ‘sin límite’ (...algo me dice/ que la vida no es más que una quimera;/ una ilusión, un sueño sin orillas, en “Hay un día feliz”).

Tiempos aquellos [Expresa saudade, non exenta de compracencia por telo vivido, polo paso do tempo] (¡Tiempos aquellos!, yo un espantapájaros, / ella una joven pálida y sombría, en “Es olvido”).

Todo lo puede el tiempo [Frase proverbial, pondera o valor mediador e curativo do paso do tempo, que trae o esquecemento]. Podiamos pensar que aquí hai un hipérbato e considerar máis común a colocación El tiempo todo lo puede, pero non:  65.700 concorrencias en Google para esta formulación –consulta feita o 24 de xaneiro-, fronte a 127.000 para a elixida polo noso poeta] (...la impresión que me dejó en el alma./ Todo lo puede el tiempo, sin embargo/ creo que ni la muerte ha de borrarla, en “Se canta al mar”).



Un punto ‘nada en absoluto’ (Si he de conceder crédito a lo dicho / por la gente que trajo la noticia / debo creer, sin vacilar un punto, / que murió con mi nombre en las pupilas, en “Es olvido”). Outro xenial pseudo-paradoxo: esperariamos mi nombre en los labios... un paradoxo sinestético (relembrade: a sinestesia combina dous planos sensoriais: o nome óese e cos ollos vese).

Una cosa [Funciona como conector discursivo de adición, en uso coloquial; puede estar precedida esta frase por y, ou ir determinado o substantivo polo indefinido otra] (Nosotros conversamos/ En el lenguaje de todos los días / No creemos en signos cabalísticos. // Además una cosa: / El poeta está ahí / Para que el árbol no crezca torcido, en “Manifiesto”). Creo que se entende ben a sutileza aparentemente pouco sutil. Enténdese a metáfora estupenda do último verso, a min tróuxome a memoria a frase do meu pai, sempre repetida: “hai que educar o rapaz cando é pequeno: igual que a árbore, se non se pon dereita cando é noviña, logo non ten remedio”. A mensaxe é do melloriño. A poesía educa os nenos. E os maiores tamén. Un concepto de educación ricaz.




xoves, 18 de xaneiro de 2018

Dolores O´Riordan, a voz dun pobo



Fai uns días deixounos repentinamente. A súa voz finou demasiado cedo. Quédanos o eco dos seus berros, o poder que transmitía cunha gorxa capaz de calquera son. Feita dun material único, inesquecible. Dolores O´Riordan, líder do grupo The Cranberries, visitara A Coruña alá polo 2002 deixando a súa pegada. Velaiquí fantando  "Zombie", contra a barbarie que mata cativos.



(Escrito por Mario S. García)

luns, 15 de xaneiro de 2018

GALICIA INMORRENTE



SANTIAGO E SAN PEDRO



Fomos a Santiago á reunión en San Roque para a edición do número correspondente dos Cadernos de fraseoloxía galega e Carmen Mellado, que sentaba ao meu lado, sacou do cabás (ou da carpeta talvez) unha foto. Mostrouma. Vinte anos xa, dixo. Vinte anos pasaron desde aquel primeiro congreso de fraseoloxía. Eu tamén a teño pero non sei onde... Encantoume volvela ver. Todos máis novos, e guapos! Gloria Corpas estaba embarazada. Quen sabe que fará agora esa criatura, se estudará, se traballará... Fomos perdendo a pista os uns dos outros. Así é a vida. Algúns xa dormen o sono dos xustos, como Fernando Varela. E outros, que foron grandes amigos, ben quixera saber deles e mais penso que non vai ser doado. Os que foron algún día grandes amigos nunca se esquecen: nunca desaparecen do noso corazón. O corazón é un libro con páxinas ás que de cando en vez volvemos, limpámolas con coidadiño e lemos nelas coma nun espello, do dereito e do revés. Logo, xa de noite mollada de chuvia, paseamos antes de volver coller o coche para A Coruña, pola Algalia de Arriba, brillantes as laxes, ergueita esa vella torre medieval, abandonada case escanastrada a casa con escudo outrora poderosa e hoxe niño de ratos. Contáballo aos meus contertulianos da xuntanza dos xoves, estiven en Santiago, paseamos na Algalia, e soou misteriosa, unha badalada, non sei se sería da catedral porque a igrexa esa das Animas, a que está cerca das Casas Reais non ten campás, creo...  E dixo José Luis, santiagués, -En Santiago sempre é a Berenguela... Que bo coñecemento temos todos de Santiago, os que alí estudamos. Éme unha cidade propicia, nela coñecín a Luís. Gústame oír da infancia de José Luis, e ti por onde corrías cando neno? Cita rúas con avoengo, proximidades á igrexa do Pilar. É pródigo coas lembranzas. Con vinte anos aproximadamente retoma a comitiva que acompaña a nai defuntiña a Bonaval, diante tocaba un óboe un triste son, e as mulleres carpían como se facía antes (a min viñéronme á mente escenas do pranto á dona do pazo, María Soledad,  nunha das bárbaras comedias de Valle-Inclán –Romance de lobos- pero calei) e repetían “ai, que axiña se foi, que logo se foi, ai...” Dixen: En Santiago hai cemiterios preciosísimos, como aqueloutro onde enterramos o pai de María Dolores... Non me viña o nome, dixo Javier: -Boisaca (si, Boisaca, onde descansan franqueados por altas e esgrevias coníferas outros grandes galegos [Valle-Inclán de novo, Pérez Costanti, Antonio Fraguas, Isaac Díaz Pardo, Roberto Díaz Bolaño...]). Xa digo, este xoves fomos xenerosos coas lembranzas.

(Foto feita, probablemente por Xesús Ferro, no monte de Santa Tegra, no ano 1997; falaba Xesús da caída do sol ardente nas augas atlánticas e occidentais e o pasmo dos romanos, pasmo mítico)


Pero fixádevos como divago. Porque eu quería falarvos hoxe daquel primeiro congreso de fraseoloxía e sobre todo, do meu vello amigo António Nogueira. Son os amigos (nunca) idos. Os amados amigos nunca son idos de todo, volvo dicir. Nunca. Mentres os levemos dentro. Mentres falemos con emoción deles. Mentres exista papel e electricidade para retomar unha páxina.  Procuramos educar os fillos na idea lúcida de que un amigo é un tesouro.

 (Xuntanza na sé do Ramón Piñeiro no vello convento de San Roque en Santiago este mércores 10 de xaneiro: Maruxa, Maribel e Carmen, pola dereita; Ramón Anxo, Xesús e Luís, pola esquerda; a foto foi feita por Charo Soto)


A última vez que vin ao Nogueira foi na súa casa (con sabor a Atlántico, el vestía de mariñeiro, novo Alberti) de San Pedro de Noel. Nós, a miña familia, Suso e Xácome pequenos inda, acampabamos no piñeiral de don Dinis. Na riberia alta do poderoso mar, nos arrecifes, pescaban robalos con longuísimas canas varios homes cos que puidemos falar. O António Nogueira Santos ben sabía conversar; tamén escribir e non desdeñaba a poesía. Gardo del incluso as felicitacións de Nadal feitas a man... 

 (Poema do António Nogueira dedicado ás amigas que fixo naquel primeiro Coloquio no ano 97)

 (Outra mostra poética do noso amigo, António Nogueira)

:::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::


Vixésimo aniversario do primeiro Coloquio Galego de Fraseoloxía.

 (Diante da fachada do Obradoiro. Da esquerda á dereita, liña superior: Delfín Carbonell e Rocío García, António Nogueira, Juan Martínez, Antonia Mª Tristá, Alberto Zuluaga e Xesús Ferro. Na liña de diante: Carme Lamela, Maria Conca, Gloria Corpas, Josep Guia e Fernando Varela)

Celebrouse en Santiago de Compostela no ano 1997. No acto de inauguración figura como Presidente o daquela Conselleiro de Educación e Ordenación Universitaria, Celso Currás Fernández. Como Coordinación Científico do Centro Ramón Piñeiro figura nese momento Constantino García González e como Coordinador do Coloquio, Xesús Ferro Ruibal.

(Tras a última sesión de traballo, da esquerda á dereita: en pé: Javier Calzacorta, Mª Xesús Anido, Alberto Zuluaga, Ekaterina Lossik, Juan Martínez, Xesús Ferro, Delfín Carbonell, Leonel Ruiz, Josep Guia, Carme Lamela, Fernando Varela, Clara Viqueira e Franz J. Hausmann. Sentadas: Marina Kótova, Gloria Corpas, Antonia Mª Tristá e Maria Conca)


Listado de autores e relatores (por orde alfabética):

Javier Calzacorta Elorza, académico na Academia de la lengua Vasca-Euskaltzaindia. Da súa extensa obra destacaremos “Historia del refranero vasco”.

Delfín Carbonell Basset: da súa obra citemos unha gramática inglesa en cinco volumes, e o Diccionario castellano e inglés de refranes.

Maria Conca i Martínez, investigadora moi recoñecida. Autora de, entre outras publicacións, Els refranys catalans.

Gloria Corpas Pastor, autora dun clásico da fraseoloxía, Manual de fraseología española.

Xesús Ferro Ruibal: autor, entre outras moitas obras, do Refraneiro galego básico (e, para quen isto escribe, un mentor, se se me permite a expresión: foi el quen me deu a oportunidade de publicar o dicionario de refráns galego-castelán).

Xosé María Gómez Clemente, profesor da Universidade de Vigo: autor, entre outras publicacións, de “Fraseoloxía galega e portuguesa: o verbo andar como núcleo de unidades fraseológicas”.

Luís González García, profesor da Universidade da Coruña. No campo da lexicoloxía, presentou no IV Congreso da Asociación Internacional de Estudios Galegos (Oxford, 1994) a comunicación: “Emilia Pardo Bazán, sociolingüista”.

Patrick Hanks: grande lexicógrafo. Tomou parte na publicación de diversos dicionarios da editorial Collins.

Franz Josef Hausmann, membro do Consello Científico do Instituto Nacional da Lingua Francesa. Autor dunha obra inxente, digamos só que daquela traballaba na elaboración dun dicionario fraseolóxico francés-alemán.

Marina Kótova, profesora da Universidade de San Petersburgo. Autora, entre outras publicacións, de Os problemas da semántica fraseolóxica.

Hugo Kubarth, profesor da Universität Graz. Coautor do Diccionario Fraseológico del Español Moderno.

Juan Martínez Marín, catedrático na Universidad de Granada. Entre outras obras, publicou Estudios de fraseología española.

Carmen Mellado Blanco, profesora da Universidade de Santiago de Compostela. Entre outras obras é autora de Didáctica de la Lengua Alemana en España. Perspectivas actuales.

António Nogueira Santos: estudou Filoloxía Xermánica na Facultade de Letras de Lisboa. Traballou no campo da tradución e mais no campo da didáctica en Londres. O seu interese polas fraseoloxía levouno a elaborar Novos Dicionários de expressões idiomáticas//New Dictionaries of idioms.

Leonel Ruiz Miyares, enxeñeiro e director do Centro de Lingüística Aplicada de Santiago de Cuba. Coautor do Diccionario automatizado de fraseología cubana.

Mª Rosario Soto Arias, catedrática do Instituto ‘Eusebio da Guarda” da Coruña. Coautora de Exercicios avanzados de lingua e de Así falan os galegos.

Antonia María Tristá Pérez, investigadora no Instituto de Literatura y Lingüísitca de La Habana. Autora, entre outras obras, de Fraseología y contexto.

Fernando Varela, profesor da Universität Wien. Coautor do Diccionario Fraseológico del Español Moderno.

Alberto Zuluaga Ospina, profesor da Universität Tübingen. Autor, entre outros traballos, de Introducción al estudio de las expresiones fijas.


(Datos atirados  das "Actas do I Coloquio Galego de Fraseoloxía", libro de onde tamén tomamos as dúas últimas fotos)

domingo, 7 de xaneiro de 2018

VISITANDO



VISITANDO                                                                 VIGO

 (Páxinas do Pergamiño Vindel; salvo outra especificación, todas as fotos foron feitas por Charo Soto)


Visitamos aí atrás a exposición que se organizou no Museo do Mar, en Vigo, arredor do famoso manuscrito de Martin Codax, exposición comisariada por Francisco Singul. Se o pergamiño e o seu contido é dunha grande beleza e significación, non menos interese e beleza suscita ou se agacha no edificio, no contexto (mar, ría, ceo, Cíes, recendo e vento mareiro de tantas e tan claras resonancias...) e nas ruínas importantísimas do vello castro marítimo de Alcabre-Punta do Muíño de Vento.

(Organístrum. Sargadelos fixo no seu día unha espléndida reprodución)

 (Labra de San Paio de Antealtares)


 (A nosa estupenda guía)


(Un incendio no monte: quedamos preguntándonos se pertencerá esta imaxe a un códice das Cantigas de Santa María, mais non logramos averigualo)


A min e aos meus, a nós –digo- gustounos todo. Creo incluso que por veces pareciamos pasmarotes, abraiados diante dunha reprodución ampliada dun códice, dunha obra de arte medieval en pedra, dun instrumento delicado –pura arte- daqueles que tocarían os xograis galegos e que tocaban tamén os homes pétreos do Pórtico da Gloria. Había unha  muller (se non me falla a memoria, procedente do compostelán mosteiro de San Paio de Antealtares) labrada en pedra ataviada talmente coma o personaxe aquel de Xogo de tronos (Olenna Tyrell, a avoa de Margaery Tyrell, a nora de Cersei Lannister). E había unha guía estupenda, Ainoa, de Nigrán, que viña preparada para ilustrarnos cunha pluma de ave na man e un bugallo de carballo no peto (a pluma con que escribían naqueles tempos, o cálamo; o bugallo de onde atiraban –entre outras posibilidades- a tinta; como nos facía interactuar, comentámoslle que Luís tamén, en tempos, extraía unha especie de tinta verde non do bugallo, senón do coco do carballo). Xa cando remataba, ao decatarse de que algo lle quedaba no tinteiro, fíxonos unha pregunta a propósito da fermosa cantiga

Quantas sabedes amar amigo,

treides comig'a lo mar de Vigo

       e banhar-nos-emos nas ondas.



Dixo: Sabedes para que se bañaban no mar? E case todos sabían do rito de fertilidade consistente en recibir as nove ondas. Inda se practica, hai algunha parella nova que cultiva neste século esa ancestral tradición. Cada vez menos. O que non sabía eu e recordóunolo precisamente a miña irmá, é que a nosa avoa Pura, a avoa coruñesa nacida no barrio de santa Lucía en 1909, cando estudaba de rapaza (orfa xa de pai e nai) coas monxas que había no colexio da Cubela (no Corgo), canda o bo tempo facía coas compañeiras e coidadoras unha viaxe camiñando desde Monelos ata a praia de Alba (en Arteixo) para alí recibir as purificadoras-revitalizantes nove ondas tal como prescribe a tradición. Á Lanzada e a Vigo (e a outros lugares nos que noutrora se practicaba este ritual, como a praia pontevedresa de Praceres) hai que sumarlle o arteixán areal de Alba. 

 (Malia non ser boa a calidade da foto, percibimos igual a beleza do deseño da arpa; foi feita esta reprodución tomando como modelo a arpa do Pórtico da Gloria)


 (Restos do vello castro)


Esta é a primeira vez, desde que o pergamiño Vindel, ese “tesouro en sete cantigas” –como reza a publicidade institucional- foi adquirido para a Biblioteca Morgan de Nova York (aló está desde 1977), que sae de EE.UU. E dificilmete puido vir a mellor sitio. A ría de Vigo é unha das máis fermosas do mundo. E visitada desde antigo. No castro de Alcabre hai unha especie de pequeno santuario ao que chaman os arqueólogos Altar púnico ou ibero-púnico, unha proba aí palpable da comunicación entre nós e outros pobos mariñeiros e/ou costeiros. Pregunteille á miña irmá arqueóloga se eran betilos (as pequenas pedras fitas do santuario ou altar doméstico) e díxome que por antonomasia os betilos en Galicia son os megalíticos. Betilos ou ídolos megalíticos hainos en moitos enterramentos (mámoas ou dolmens) megalíticos da península. Por exemplo, no famosísimo dolmen de Dombate da terra bergantiñá había 20 ídolos de pedra (pero entre a cultura megalítica e a castrexa hai milleiros de anos polo medio... imos deixar o megalitismo para outro día). Os betilos de Alcabre tamén son de pedra. Falabamos de comunicación entre pobos do leste (iberos e/ou púnicos, talvez fenicios): o noso patriarca Murguía –sen ir máis lonxe- tiña idea de seren os fenicios colonizadores da vella Brigantia e os construtores incluso da primitiva fábrica do que logo sería o faro romano e hoxe Torre de Hércules, pero as súas eran elucubracións un pouco no aire, claro que nunca me atrevería a restarlle mérito, era un home de fondas intuicións; hoxe sábese moito máis do intercambio e comercio con xentes do leste, no Castro de Elviña hai probas materiais dese comercio (por exemplo coa península itálica). O grande historiador coruñés xa falecido (e tío do que fora o voso profesor de latín no Instituto, Emilio Insua), don Emilio González López (alumno el mesmo do Instituto da Guarda, e figura senlleira a quen o Concello herculino lle dedica unha rúa) hai anos que nos deixou páxinas e páxinas ben escritas onde se fala da fluída comunicación marítima entre o NO e outras terras, as fisterras atlántico-europeas, as terras latinas,  as terras bizantinas, as terras habitadas polos escandinavos... En fin, quizais poidamos concluír que sempre houbo un grande afán –non sempre gratuíto- de nos comunicar, uns pobos cos outros. 

 (Altar ibero-púnico do Castro de Alcabre)

(Habitación dos betilos no xacemento ibero Cerro de las Cabezas, Valdepeñas, Ciudad Real)



(Reprodución de como sería esa habitación cando a cidade estaba viva. Vista xeral do lugar onde se sitúa a habitación dos betilos. Cerro de las Cabezas, nome por certo redundante)


(Panel informativo. Cerro de las Cabezas)

:::::::::::::::::::::::::::::::::::

NOTAS:

Se tendes afán de ler máis sobre este castro marítimo, medio desaparecido, déixovos un par de artigos de libre acceso en Internet:

. Alfredo González Ruibal (CSIC), Xurxo Ayán Vila (CSIC) y Rafael RodríguezMartínez (Excma. Deputación de Pontevedra):  Buscando a los púnicos en el Noroeste. Nuevas aproximaciones a la presencia mediterránea en Galicia y elnorte de Portugal durante la Edad del Hierro.

.....................................................


..........................................................


.............................................................

. No Faro de Vigo, na súa edición dixital, tamén podedes ler a entrevista a Francisco Singal, o comisario da exposición e coeditor –entre outras facetas- de estudos sobre o Castro de Alcabre:
 http://www.farodevigo.es/gran-vigo/2017/08/15/francisco-singul-vindel-estara-rodeado/1733527.html

:::::::::.:::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::

ADDENDA: 
Con posterioridade á publicación deste capítulo comunícame a miña irmá que en Elviña ten aparecido material tardo-púnico.